W Europie istnieje wiele wykorzystywanych źródeł energii – są wśród nich zarówno surowce kopalne (źródła nieodnawialne) jak i OZE wykorzystujące moc wiatru, wody czy słońca. Wybór źródła wykorzystania energii wiąże się najbardziej z warunkami przyrodniczymi, które ułatwiają lub utrudniają dany kierunek polityki energetycznej.

Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)


Ludność i gospodarka Europy

V Energetyka w Europie

1. Źródła energii elektrycznej i cieplnej

Na Świecie wymyślono wiele różnych źródeł produkcji energii elektrycznej (prądu) oraz cieplnej (ogrzewania). Energię wykorzystuje się także jako napę, np. w transporcie (do tego wykorzystuje się głównie ropę naftową). Kluczowe znaczenie ma jednak energia elektryczna, która odgrywa olbrzymią rolę w funkcjonowaniu gospodarki – ponadto energia cieplna w krajach o wysokiej średniej temperaturze powietrza odgrywa niewielką rolę.

Typy elektrowni i źródeł energii na świecie

Źródło: Opracowanie własne.

Podstawowy podział źródeł energii obejmuje źródła nieodnawialne, tj. kopaliny (surowce), które raz spalone – tracimy bezpowrotnie. Należą do nich: węgiel kamienny i brunatny, gaz ziemny, ropa naftowa czy uran wykorzystywany do produkcji prądu w elektrowniach jądrowych. Dodatkowo, czasami w niektórych krajach wykorzystuje się mało efektywne źródła takie jak torf (np. w Finlandii) czy łupki bitumiczne (w Estonii). Wszystkie wymienione – za wyjątkiem uranu – mają ponadto charakter emisyjny, tj. w wyniku procesu ich spalania efektem ubocznym wytworzonego prądu (i/lub ciepła) jest emisja gazów cieplarnianych, głównie dwutlentku węgla. Elektrownie oparte o źródła nieodnawialne mają zwykle dużą moc i tworzą wielkie ilości energii, ale wymagają ciągłego wydobywania i dostarczania surowców. Czasami oznacza to konieczność ich kupowania (importowania) od innych państw.

Z powodu coraz poważniejszych zagrożeń, które rodzą zachodzące zmiany klimatyczne w Europie panuje obecnie silny nacisk na rezygnację z tych źródeł na rzecz odnawialnych źródeł energii (OZE). Należą do nich te siły przyrody, które są w zasadzie niewyczerpywalne: wiejący wiatr, płynąca woda, świecące Słońce czy energia z wnętrza Ziemi. Źródłem odnawialnym jest też energia biomasy (np. drewna) czy biopaliw, ale ma ona charakter emisyjny. Silną zaleta energii odnawialnej jest brak konieczności wydobywania czy transportowania jakichkolwiek surowców do już istniejącej elektrowni. Słabością jest z kolei bardzo mała ilość wytwarzanej energii, co powoduje konieczność stawiania wielu obiektów wykorzystujących OZE.

2. Produkcja energii elektrycznej w Europie

Źródło pozyskiwania energii w każdym z państw w największym stopniu zależy od jego warunków geograficznych. Należą do nich elementy takie jak:

  • Posiadane własne zasoby surowców naturalnych i możliwości ich wydobywania.
  • Warunki środowiska przyrodniczego: średnie usłonecznienie, prędkości wiatrów, obecność dużych rzek i terenów leśnych.
  • Położenie geograficzne umożliwiające (lub nie) import surowców i/lub energii z innych krajów.

Źródła produkcji energii elektrycznej i wytworzona energia w Unii Europejskiej według danych z 2023 r. za rok 2021

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat.

W konsekwencji na strukturę produkcji energii w Europie, składa się wiele lokalnych czynników, a każde z państw ma inny tzw. mix energetyczny (zwany również koszykiem energetycznym) czyli strukturę produkcji energii elektrycznej według źródeł. Obecnie w Unii Europejskiej ponad 38% energii pochodzi z OZE, w tym 32% ze źródeł nieemisyjnych, głównie wiatru i wody. Najważniejszymi źródłami produkcji prądu są również nieemisyjny uran (energia jądrowa) oraz mniej emisyjny od – gaz ziemny.

Główne źródła produkcji energii elektrycznej w krajach Europy w 2023 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat i źródeł rozproszonych.

Sytuacja w zakresie produkcji jest silnie zróżnicowana w przestrzeni i zależy mocno nie tylko od czynników przyrodniczo-geograficznych, ale także od polityki konkretnych państw. W wielu krajach Europy na skutek polityki klimatycznej Unii Europejskiej zlikwidowano istniejące elektrownie węglowe i w ich miejsce zainicjowano wykorzystanie gazu ziemnego, który niestety importowany jest (był przed inwazją Rosji na Ukrainę) – z Rosji. Spowodowało to silne uzależnienie wielu krajów od zagranicznych dostaw paliw. Analizując mapę produkcji energii warto zauważyć, że niektórym krajom łatwiej jest zrezygnować z paliw kopalnych zwłaszcza, gdy mają małe zapotrzebowanie na energię (terawatogodziny produkowanego prądu – TWh), ponieważ mieszka w nich niewiele osób.

Źródła produkcji energii elektrycznej i wytworzona energia w Polsce według danych z 2023 r. za rok 2021

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat.

Polska jest przykładem kraju, którego produkcja energii oparta jest na węglu. 45% polskiego prądu pochodzi z węgla kamiennego – jesteśmy wciąż jego ważnym europejskim producentem, a dodatkowo istnieją możliwości jego importowania z innych państw do istniejących już wielu elektrowni węglowych. Z tego powodu Polska jeszcze przez wiele lat będzie opierała się na tym źródle energii – jako jeden z nielicznych krajów Europy. Drugim głównym źródłem jest węgiel brunatny. Polska jest jednym z liderów jego wydobycia i wciąż posiada znaczne zasoby, jednak w najbliższych latach planuje się rezygnację z tego źródła energii. Oba węgle (zwłaszcza węgiel brunatny) są niezwykle silnie emisyjne i szkodliwe dla środowiska. Oprócz Polski, o takie źródła energii są oparte jedynie częściowo kraje takie jak Czechy i Niemcy oraz niektóre kraje regionu Bałkanów.

Elektrownia w Bełchatowie opalana węglem brunatnym wydobywanym w kopalni tuż obok niej to największa taka siłownia na świecie – zarazem jedna z najbardziej szkodliwych dla środowiska elektrowni na Świecie

Źródło: https://ocdn.eu/images/pulscms/OWI7MDA_/84125383-a80c-450c-8243-0611925841dc.jpeg

W ostatnich latach w Polsce udział węgla w produkcji energii i tak znacząco się zmniejszył – głównie za sprawą wykorzystania gazu (również głównie z importu) oraz energii wiatrowej, do której rozwoju Polska ma duży potencjał. Hitem ostatnich lat są mikroelektrownie słoneczne. Rząd realizuje ponadto ambitny program budowy w Polsce kilku elektrowni jądrowych. Póki co jednak, Polska pozostaje jednym z najbardziej zacofanych jeżeli chodzi o strukturę produkcji energii państw w Europie.

Źródła produkcji energii elektrycznej i wytworzona energia w Norwegii według danych z 2023 r. za rok 2021

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat.

Norwegia obok państw takich jak Austria i Szwajcaria i w mniejszym stopniu – Islandii i Chorwacji, należy do liderów wykorzystania wody w produkcji energii elektrycznej. Hydroelektrownie w tych państwach wykorzystują naturalnie korzystne ukształtowanie powierzchni – wszystkie wymienione kraje posiadają pasma górskie, z których spływają duże rzeki. Wykorzystując naturalnie napędzaną grawitacją płynącą wodę, łatwo można wykorzystać ją do produkcji energii. W Norwegii w ten sposób produkowane jest prawie 90% całej energii (a kraj ten choć ma tylko niecałe 5,5 mln mieszkańców, wytwarza niewiele mniej prądu niż Polska).

Elektrownia Malta w Alpach w Austrii to jeden z wielu przykładów górskich hydroelektrowni opartych o wykorzystanie zapory do produkcji energii elektrycznej

Źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Kölnbreinsperre_from_Arlhöhe.jpg

Oprócz górskich elektrowni wodnych istnieją także jej inne rodzaje (przepływowe, szczytowo-pompowe), ale zwykle mają one znacznie mniejszą moc. Wśród innych europejskich państw produkujących istotne ilości energii z wody są np. Rosja, Niemcy, Rumunia, Albania, Szwecja, Hiszpania, Portugalia i Francja. W Polsce jest to źródło prawie niewykorzystane z uwagi na brak sprzyjających warunków (dużych rzek ze znacznym spadkiem terenu).

Źródła produkcji energii elektrycznej i wytworzona energia w Danii według danych z 2023 r. za rok 2021

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat.

Wiatr jest głównym źródłem produkcji energii w Danii. Jest także głównym OZE wykorzystywanym w Polsce. Dania wykorzystuje w tym celu sprzyjające, nadmorskie położenie, które zapewnia stałe i stabilne wiatry, napędzające turbiny produkujących prąd wiatraków. Ponieważ jednak wiatraki produkują relatywnie niewiele prądu, trzeba ich postawić bardzo wiele.

Oprócz wiatraków na lądzie w Danii wykorzystuje się coraz powszechniej tzw. morską energetykę wiatrową – plany jej rozwoju istnieją także w Polsce, na Bałtyku

Źródło: CGP Grey; https://www.flickr.com/photos/cgpgrey/4890293313/

Warto jednak zauważyć, że Dania jako kraj produkuje bardzo mało prądu (ponad 5-krotnie mniej niż Polska). Z tego powodu łatwo jej osiągnąć statystycznie wysoki udział energetyki wiatrowej. Do innych państw, które stawiają na wiatr – oprócz Danii i Polski – są np. Litwa, Niemcy, Portugalia, Irlandia czy Grecja, a na bardzo dużą skalę – Hiszpania.

Źródła produkcji energii elektrycznej i wytworzona energia w Hiszpanii według danych z 2023 r. za rok 2021

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat.

W Europie Południowej, gdzie ilość dostarczanej energii przez Słońce jest najwyższa w Europie, spopularyzowała się fotowoltaika. Liderem w Europie jest Hiszpania, a do liczących się krajów należą m.in. Grecja, Włochy i Węgry. Darmowa energia ze Słońca okazuje się bardzo przyszłościowa i stabilna, z uwagi na stale poprawiającą się technologię produkcji. Z tego powodu jest ona nową szansą dla wielu państw, na odejście od energetyki konwencjonalnej (surowcowej, emisyjnej).

Kolektory słoneczne w Hiszpanii stawia się m.in. na terenach półpustynnych nieużytków rolnych, gdzie nikomu nie przeszkadzają, a produkują duże ilości prądu

Źródło: François Molle; https://www.flickr.com/photos/water_alternatives/41187272845/

Choć najlepsze warunki dla rozwoju energii solarnej ma Europa Południowa, to popularność tego źródła rośnie na całym kontynencie. Umożliwia to duża powierzchnia dachów np. domów jednorodzinnych, które łatwo i przy niewielkim koszcie mogą produkować pewne ilości energii, zwłaszcza latem. Z tego powodu fotowoltaika popularyzuje się w Polsce czy Niemczech.

Źródła produkcji energii elektrycznej i wytworzona energia na Islandii według danych z 2023 r. za rok 2021

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat.

Jedynym krajem Europy, który ma faktyczne możliwości wykorzystania energii geotermalnej, czyli naturalnego ciepła pochodzącego z wnętrza Ziemi jest Islandia. Wyspa ta, znana jest z położenia na rozbieżnej granicy płyt tektonicznych, dzięki czemu ma łatwy dostęp do podziemnej magmy, a na samej wyspie występują też liczne wulkany. Ciepło to podgrzewa wodę, którą następnie wykorzystuje się do ogrzewania domów i ulic, ale też produkcji prądu elektrycznego (choć to woda z lodowców pozostaje głównych źródłem energii elektrycznej w Islandii).

Wydobywająca się z kominów elektrowni para wodna, wykorzystywana jest uprzednio do produkcji prądu elektrycznego

Źródło: ThinkGeoEnergy; https://www.flickr.com/photos/thinkgeoenergy/4474006724/

W Europie w wielu krajach – także w Polsce – prowadzono liczne badania nad możliwością przemysłowego wykorzystania energii geotermalnej. Niestety w żadnym z państw Europy (oprócz Islandii) nie udało się znaleźć warunków, które pozwalałyby na wielkoskalowe wykorzystanie tego źródła w opłacalnych warunkach ekonomicznych.

3. OZE i Energia jądrowa – zmiany w produkcji energii w Europie

Wyczerpywanie się naturalnych złóż surowców kopalnych, zwłaszcza węgla, rozwój technologii źródeł odnawialnych, jak również nacisk na ochronę środowiska (zwłaszcza klimatu) doprowadził do istotnych przemian w energetyce w Europie. Wiele krajów podjęło olbrzymi wysiłek finansowy i organizacyjny, na rzecz przemiany swojego sektora produkcji energii elektrycznej. W ciągu ostatnich 30 lat znacząco zmniejszyło się wykorzystanie węgla w produkcji energii elektrycznej w Unii Europejskiej. Pojawiły się na dużą skalę nowe źródła – wiatr, słońce i bioenergia.

Produkcja energii elektrycznej w Unii Europejskiej według źródeł w latach 1990-2021

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat.

W Unii Europejskiej za najważniejszą alternatywę dla źródeł konwencjonalnych (węglowych) uważa się obecnie OZE – Odnawialne Źródła Energii. Wielkie przemiany w tym kierunku podjęły Niemcy – kiedyś oparte głównie o węgiel. W ciągu ostatnich 10-15 lat, kraj ten podwoił ilość energii produkowaną z OZE, zmniejszając jednocześnie o 50% ilość energii produkowanej z węgla. Niemcy są też dobrym przykładem tzw. zrównoważonego miksu energetycznego.

Źródła produkcji energii elektrycznej i wytworzona energia w Niemczech według danych z 2023 r. za rok 2021

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat.

Ten kraj zdywersyfikował źródła energii i oparł się o wiele różnorodnych źródeł – wciąż używa węgla, od wielu lat wykorzystuje też gaz, wciąż produkuje część energii w elektrowniach jądrowych. Około 40% stanowią jednak źródła odnawialne, w tym połowię wiatr, a ponadto biomasa, energia słoneczna i pewna ilość hydroelektrowni. Niemcy w wyniku tego mają obecnie jeden z najbardziej zdywersyfikowanych koszyków energetycznych na Świecie.

Elektrownia gazowa w Dreźnie – Niemiecki pomysł na odchodzenie od węgla i atomu

Źródło: Marek Sluszarczyk; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/HKW_Nossener_Brucke%2C_Dresden%2C_Germany.jpg/1280px-HKW_Nossener_Brucke%2C_Dresden%2C_Germany.jpg

Jednocześnie słabością Niemieckiej koncepcji energetycznej – podobnie jak wielu innych państw (np. Włoch, Grecji, Hiszpanii czy Węgier) jest oparcie się o gaz ziemny. Państwa te nie są istotnymi producentami „błękitnego paliwa” i importują go – głównie z Rosji. W ten sposób Niemcy i inne kraje, silnie uzależniły swoją gospodarkę od Rosji i są uzależnione od jej niepewnych dostaw oraz imperialnej polityki. Całkowicie uzależniona gazowo od Rosji jest też Białoruś.

Źródła produkcji energii elektrycznej i wytworzona energia we Francji według danych z 2023 r. za rok 2021

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat.

Zupełnie inny model energetyczny przyjęła m.in. Francja. Kraj ten od wielu lat jest światowym liderem produkcji energii elektrycznej w elektrowniach jądrowych, w których wykorzystuje się uran. Surowiec ten jest co prawda importowany, ale pochodzi ze stabilnych politycznie państw, a jego potrzebna ilość jest relatywnie niewielka w stosunku do produkowanej energii. Francja jest krajem, który posiada kilkadziesiąt czynnych elektrowni jądrowych, dla których uzupełnieniem są źródła odnawialne – woda i wiatr. Obecnie mniej niż 10% francuskiej energii elektrycznej emituje gazy cieplarniane – to jeden z najlepszych wyników na Świecie wśród dużych gospodarek.

Choć elektrownie jądrowe (tutaj Francuska – przy rzece Ren) wyglądają podobnie do węglowych to z ich kominów zamiast dwutlenku węgla wydobywa się jedynie nieszkodliwa para wodna

Źródło: Jim Paton; https://www.flickr.com/photos/27727912@N03/7833620772/


Mimo upływu lat, energetyka jądrowa pozostaje ważnym źródłem energii w Unii Europejskiej. Stawiają na nią także w Belgii, Słowacji czy na Węgrzech. W mniejszym stopniu – w Szwecji, Hiszpanii, Bułgarii czy Rumunii. Ponadto jest głównym źródłem energii w Ukrainie oraz ważnym w Wielkiej Brytanii. Z tego powodu także Polska poważnie rozważa inwestycje w to źródło w miejsce obecnie wykorzystywanego węgla.

Energetyka jądrowa wiąże się jednak z obawami, z tego powodu rezygnują z niej Niemcy. Nie jest także wykorzystywana w Austrii czy we Włoszech. Podaje się także argument odpadów radioaktywnych. Obecnie jednak energetyka jądrowa przeżywa swoisty renesans na Świecie, ponieważ nie emituje gazów cieplarnianych i zapewnia względnie tani prąd – co jest ważnym argumentem w XXI wieku.

Zainteresował Cię ten temat?
Sprawdź bardziej rozbudowane opracowania o podobnej tematyce (dla liceum ogólnokształcącego):