Polska jest nierozerwalnie złączona z Morzem Bałtyckim. Stanowi ono nie tylko „okno na świat” w morskim handlu naszego kraju, ale też ważny element środowiska przyrodniczego i całego sektora gospodarki morskiej (transportu, handlu, przemysłu i turystyki). Bałtyk to także piękne środowisko, nie tylko Polski, ale też innych państw nadbałtyckich.
Spis tematów (kliknij na temat, aby przejść do strony)
Środowisko Polski na tle Europy
VIII Polska nad Morzem Bałtyckim
1. Charakterystyka akwenu Morza Bałtyckiego
Morza Bałtyckie to zbiornik śródlądowy (śródziemny), tzn otoczony lądem ze wszystkich stron, posiadający niewielkie połączenie z wszechoceanem przez tzw. Cieśniny Duńskie. To wąskie przejście skutkujące niewielką wymianą wód zbiornika, ma olbrzymi wpływ na jego charakterystykę. Powierzchnia Bałtyku to niewiele ponad 415 tys. km2, a więc jest około 100 tys. km2 większy od powierzchni Polski. Za sprawą tak małej wymiany wód, Bałtyk jest morzem bezpływowym (w rzeczywistości występują minimalne pływy morskie, ale ich wielkość sięga najwyżej kilkudziesięciu centymetrów).
Geografia Morza Bałtyckiego
Źródło: https://www.nationsonline.org/maps/Baltic-Sea-topographic-map.jpg
Bałtyk jest morzem szelfowym (czyli wypełniającym płytkie, przybrzeżne dno oceaniczne). Średnia głębokość zbiornika to zaledwie 52 metry, podczas gdy największa głębokość znajduje się nieopodal Sztokholmu – Głębia Landsort w Basenie Gotlandzkim ma zaledwie 459 m głębokości. Ta niewielka głębokość powoduje małe falowanie. Wysokość fali morskiej wynosi średnio 2-4 metrów i rzadko ją przekracza (głównie podczas sztormów, kiedy sięga do 11-12 metrów). Na Bałtyku często występuje za to przybrzeżne wypłycenia zwane ławicami.
Zlewisko i typy wybrzeży Bałtyku
Źródło: https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RVxdI2HJtwL00/4/XdfiHfDPiwFBChItm9Ec5fOvWZQoLKRF.png
W zlewisku Morza Batyckiego znajduje się w całości: Litwa, Łotwa, Estonia, niemal w całości: Polska, Szwecja i Finlandia oraz fragmenty Rosji, Niemiec, Danii i Norwegii. Powierzchnia zlewiska Bałtyku to aż 1,7 mln km2 (około 17% pow. Europy). Oznacza to, że do zbiornika transportowane jest względnie dużo wód śródlądowych (rzekami), co ma olbrzymi wpływ na stan środowiska zbiornika.
Linia brzegowa Morza Bałtyckiego jest dość urozmaicona. Z punktu widzenia Polski, położonej u wybrzeży południowego Bałtyku, najbardziej istotne są dwa typy wybrzeży: mierzejowo-zalewowe oraz klifowe. Dominują one na Polskim wybrzeżu.
Niszcząca (erozyjna) działalność morza, także na Bałtyku – nazywana jest abrazją. Polega ona na stopniowym podmywaniu brzegu morskiego przez nieustannie napierające morskie fale.
Przebieg abrazji – schemat
Źródło: Opracowanie własne – Maksymilian Radwański.
Szczególnie podatne na abrazję są wybrzeża wysokie czyli klify (falezy). Uderzające o taki typ brzegu fale podcinają go od spodu, nie tyko porywając fragmenty erodowanej ściany skalnej, ale też przyczyniają się zaistnienia ruchów masowych osłabiając punkt podparcia nabrzeża. Bezpośrednio pod podcinaną ścianą tworzy się nisza abrazyjna, a rozdrobniony i przenoszony materiał ściera i wyrównuje dno tworząc platformę abrazyjną, której przedłużeniem jest platforma akumulacyjna – miejsce osadzania zerodowanych osadów.
Przebieg abrazji – filmik
Źródło: https://youtu.be/mibARXP5zIc
Proces abrazji prowadzi w dłuższej perspektywie czasowej do cofania się brzegu morskiego, który przez lata może cofnąć się nawet o setki metrów.
Najbardziej znanym klifem w Polsce jest Klif Orłowski w Gdyni – co roku cofający się nawet o 1 metr
Źródło: Zbiory własne.
Drugim procesem rzeźbotwórczym Bałtyku jest akumulacja – działalność budująca. Charakterystyczne elementy polskiego wybrzeża niskiego czyli mierzeje, zalewy i jeziora przybrzeżne powstają w toku kształtowania kosy – piaszczystego wału (odcinającej zatokę morską) za sprawą fal i prądów przybrzeżnych na płytkich morzach. Przenoszą i akumulują one materiał (głównie piasek) z zachodnich ku wschodnim wybrzeżom Bałtyku. Oprócz Polski, wybrzeże jest charakterystyczne dla rosyjskiego Obwodu Kaliningradzkiego.
Schemat powstawania mierzei i jeziora przybrzeżnego
Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c0/Schemat_powstawania_Mierzei_oraz_j_przybrze%C5%BCnego.svg/1200px-
Efektem tego procesu jest powstawanie wybrzeża mierzejowo-zalewowego z charakterystycznymi szerokimi, piaszczystymi plażami.
Jedne z najpiękniejszych plaż Bałtyku mieszczą się we wschodniej części Pobrzeża Koszalińskiego zwanej Wybrzeżem Słowińskim, np. w Dębkach
Źródło https://www.debki.com.pl/atrakcje/m105_kck_debki_1.jpg
W innych częściach zbiornika występują inne wybrzeża. W Finlandii dominuje wybrzeże szkierowe, złożone z małych wysepek – pozostałość terenu poldowcowego zalanego przez Morze. W Szwecji i Danii występują z kolei wyższe wybrzeża, również typu polodowcowego – föhrdowe i fierdowe.
2. Cechy środowiska Morza Bałtyckiego
Istotnym parametrem Bałtyku jest temperatura jego wód. Bałtyk należy do mórz chłodnych, za sprawą swojego położenia w strefie klimatów umiarkowanych. Ten czynnik bardzo istotnie obniża potencjał turystyczny zbiornika. Mimo globalnego ocieplenia klimatu, jedynie wody przybrzeże południowego Bałtyku zbliżają się do średniej temperatury 20°C w miesiącach letnich. Jednocześnie za sprawą słabej wymiany wód i rosnących temperatur, na Bałtyku coraz częściej obserwuje się zakwit sinic.
Średnia temperatura Bałtyku w sierpniu 2018 r.
Źródło: https://bi.im-g.pl/im/32/8f/17/z24704050IH.jpg
Zimą, nawet do końca lutego niektóre fragmenty zatok, w tym Zalew Wiślany oraz północne obszary morza – Zatoka Fińska i Zatoka Botnicka, mogą nawet zamarzać.
Fragment zamarzniętego Bałtyku zimą na początku XXI wieku
Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/65/BalticSea.A2004093.1120.250m.jpg
Duża dostawa słodkiej wody z rzek oraz istotnie wysokie opady w połączeniu z chłodnym klimatem tych szerokości geograficznych i związanym z tym niewielkim parowaniem czy wreszcie bardzo wąskie połączenie z wszechoceanem sprawiają, że Bałtyk jest bardzo słabo zasolony. Średnie zasolenie wynosi zaledwie 7‰ i jest dość zróżnicowane na terenie zbiornika (w dalekich obszarach Zatoki Fińskiej i Zatoki Botnickiej spada nawet poniżej 2‰, podczas gdy w Cieśninach Duńskich dochodzi do 20-30‰). Przez to Bałtyk bywa nazywany morzem słonawym.
Średnie zasolenie Morza Bałtyckiego w latach 2015-2019
Źródło: Cornelia Jaspers, Nicholas Bezio, Hans-Harald Hinrichsen – https://www.mdpi.com/diversity/diversity-13-00057/article_deploy/html/images/diversity-13-00057-g001.png
3. Degradacja wód Morza Bałtyckiego
Morze Bałtyckie jest niestety zbiornikiem silnie zanieczyszczonym. Szereg czynników przyczynia się do takiego stanu rzeczy:
- Duża powierzchnia zlewiska, z którego spływają znaczne ilości wód powierzchniowych z potencjalnymi zanieczyszczeniami.
- Wysokie zaludnienie obszaru zlewiska Bałtyku, sięgające nawet 90 mln osób i związana z tym gospodarka komunalna.
- Wysoki poziom rozwoju gospodarczego państw nadbałtyckich.
- Obecność w zlewisku Bałtyku obszarów intensywnie wykorzystywanych rolniczo, zwłaszcza w Polsce.
- Obecność w zlewisku Bałtyku obszarów silnie uprzemysłowionych.
- Prowadzenie gospodarki morskiej na Bałtyku (rybołówstwo, transport, pozyskiwanie surowców).
- Popularność turystyczna Bałtyckich plaży, zwłaszcza południowych wybrzeży (Kaliningrad, Polska, Niemcy).
- Niski poziom dbałości o ekologię w części państw nadbałtyckich.
- Czynniki fizycznogeograficzne utrudniające oczyszczenie zbiornika: niska wymiana wody z Morzem Północnym (całkowita wymiana trwa nawet 50 lat) i mała głębokość, a przez to mała objętość akwenu.
Źródła zanieczyszczeń w zlewisku Bałtyku
Źródło: https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RpQNThEloSf9n/4/zhpvEffina2SEYryp21adD5rWX831uYV.png
Główne zanieczyszczenia występujące w Bałtyku to:
- Biogeny pochodzące z intensywnego rolnictwa z wykorzystaniem nawozów sztucznych (azotowych i fosforowych), które wraz z wodami podziemnymi docierają do rzek, a później do morza – główne źródło zanieczyszczenia, prowadzące do eutrofizacji (zakwitu i użyźnienia zbiornika) i powstawania pustyń beztlenowych.
- Odpady transportowe i ropopochodne pochodzące z bezpośredniej działalności gospodarczej na Morzu.
- Metale ciężkie pochodzące z działalności przemysłowej dostarczanej do zbiornika wraz z wodą z rzek.
- Odpady biologiczne i komunalne pochodzące z obsługi ludności zlewiska Bałtyku.
- Plastik i inne śmieci dostarczane na plażę przez turystów.
Polska jest największym dostawcą większości zanieczyszczeń do Morza Bałtyckiego, szczególnie tych pochodzących z rolnictwa. Wiąże się to przede wszystkim z faktem, że niemal cała powierzchnia naszego kraju jest w zlewisku Bałtyku i jest to obszar najbardziej zaludniony oraz intensywnie wykorzystywany rolniczo w obrębie akwenu. Coraz poważniejszym problemem, zwłaszcza na polskim wybrzeży są zakwity sinic. Składa się na to wiele czynników, a oprócz wzrostu zanieczyszczenia morza, także rosnąca temperatura jego wód połączona ze słabą ich wymianą z wodami Oceanu Atlantyckiego (Morza Północnego).
W ostatnich latach sinice są coraz poważniejszym problemem Bałtyku
Źródło: https://i.iplsc.com/1/0007I84LB74YHKD6-C321-F4.jpg
Zły stan środowiska Morza Bałtyckiego jest przedmiotem coraz większego zainteresowania społeczeństwa i rządów. Z tego powodu podjęto już pewne działania, w celu ochrony środowiska zbiornika:
- Podpisano Konwencję Helsińską, na mocy której utworzono Komisję Ochrony Środowiska Morza Bałtyckiego (HELCOM), zwaną również Komisją Helsińską. Zajmuje się ona monitorowaniem stanu zbiornika i ochroną jego środowiska.
- Utworzono liczne obszary chronione w obrębie akwenu, w tym nadmorskie Parki Narodowe (dwa z nich w Polsce – Woliński i Słowiński).
- Zmniejszono dostawę odpadów komunalnych, rolniczych i metali ciężkich do zbiornika, m.in. dzięki budowie sieci oczyszczalni ścieków.
- Podjęto akcje sprzątania plaży, ograniczając zanieczyszczenie plastikiem i innymi odpadami.
Brak komentarzy