Problemy Afryki

Afryka na tle innych kontynentów, zmaga się z niezliczonymi problemami. Poza głodem, warto wymienić jeszcze niekończące się konflikty zbrojne, terroryzm, piractwo, wszechobecną biedę, epidemie chorób, nadmierny przyrost naturalny czy odchodzący już do przeszłości – Apartheid.

Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)

Afryka

IX Problemy Afryki

1. Wybrane przyczyny problemów Afryki

Problemy Afryki mają kilka uzasadnionych przyczyn, obejmujących zarówno warunki przyrodnicze jak i efekty działalności człowieka:

Niesprzyjający klimat – ułatwia rozwój chorób, a jednocześnie utrudnia rozwój rolnictwa i podejmowanie wszelkiej działalności, zwłaszcza umysłowej. Przyczynia się do pokrycia większości terenu Afryki bądź to przez suche pustynie bądź ekstremalnie wilgotne dżungle.
Kolonializm i dekolonizacja – Podbite i pozostawione same sobie państwa Afryki z wytyczonymi granicami niezgodnie ze zróżnicowaniem plemiennym, znalazły się w trudnej sytuacji społeczno-ekonomicznej pozbawione narzędzi do budowania nowoczesnych państw. Efekty chaotycznej dekolonizacji wciąż widoczne są w strukturze kontynentu.
Zróżnicowanie etniczne i religijne – często nawet na obszarze jednego państwa mieszkają plemiona wzajemnie się zwalczające lub ludy różnych wyznań. Prowadzi to do nieustających konfliktów i ciągłego powstawania nowych państw – z jeszcze większymi problemami niż te, od których się oddzieliły.
Eksplozja demograficzna – czyli gwałtowny przyrost naturalny, za którym nie mogą nadążyć zacofane technicznie, organizacyjnie i finansowo państwa. Prowadzi to do nasilenia problemów głodu i niedożywienia oraz dalszego pogłębienia nędzy.
Arena mocarstw – pomimo dekolonizacji Afryka pozostała kontynentem zależnym od pomocy międzynarodowej, a tym samym mimo teoretycznej niepodległości dziesiątek nowych państw, znajdują się one w stanie pół-zależności od globalnych mocarstw. Świadome tego gospodarcze potęgi wykorzystują swoją przewagę, prowadząc przede wszystkim ekonomiczną eksploatację Afryki m. in. poprzez import tanich surowców i uzależnienie państw kontynentu od własnych wyrobów eksportowych.

2. Dekolonizacja i wybrane konflikty zbrojne w Afryce

Afryka jest miejscem niekończących się konfliktów zbrojnych o niezwykłej brutalności. Zawsze w swojej historii był to kontynent wielu wojen, jednak ich skala dramatycznie wzrosła po chaotycznie zrealizowanej dekolonizacji. Był to proces polityczny po II Wojnie Światowej w wyniku którego liczne kraje Afryki uzyskały niepodległość. Ponieważ jednak granice nowych państw nie były w żadnym stopniu zbieżne ze stosunkami etnicznymi i plemiennymi, stały się one niemal natychmiast areną walk o władzę, dominację i korzyści wybranych grup. Dekolonizacja przyniosła Afryce skalę przemocy nieobserwowaną tutaj wcześniej nawet w czasach najbardziej ekstremalnego ucisku przez kolonialne imperia.

Mapa państw powstałych w wyniku dekolonizacji i ich dawnych kolonizatorów (kliknij, aby powiększyć)

Źródło: Opracowanie własne.

Dawne terytoria kolonialne różnych mocarstw szybko popadły w konflikty wewnętrzne jak i z sąsiadami. Niektóre z nich musiały uprzednio stoczyć wojny o własną niepodległość. Niejednokrotnie podejmowane były próby interwencji międzynarodowych. Nieskuteczne okazały się misje stabilizacyjne ONZ oraz interwencje państw sąsiednich. Konflikty wynikają przede wszystkim ze zróżnicowania etnicznego i religijnego, ale też dążenia do opanowania obszarów zasobnych w surowce i wodę. Nierzadko są to po prostu wewnętrzne wojny o władzę na krajem i czerpanie z tego tytułu korzyści.

Przykładami konfliktów w niedawnej przeszłości są (wybrane konflikty o dużej skali):

Ludobójstwo w Rwandzie w 1994 r., gdzie plemię Hutu wymordowało około 1 milion osób z plemienia Tutsi za pomocą maczet, po uprzedniej wojnie domowej w Rwandzie (1990-1994).
Wojna graniczna między Etiopią i Erytreą w latach 1998-2000 i mające wtedy miejsce susza pochłonęły 8 mln istnień. Poprzedził ją wieloletni konflikt nie podległość Erytrei okupowanej przez Etiopię.
Dwie wojny domowe w Liberii 1989-1996 i 1999-2003 o władzę nad krajem, kosztowały życie 250 tys. osób.
Wojna domowa w Sierra Leone o władzę i eksploatację złóż diamentów w latach 1991-2002 – zrujnowała kraj, liczbę ofiar szacuje się na do 300 tys.
Wojna domowa w Libii w 2011 wszczęta przez rebeliantów w celu obalenia dyktatora Muammara al-Kaddafiego zakończona śmiercią około 20 tys. osób, całkowitym zrujnowaniem gospodarki i destabilizacją polityczną oraz przejęciem części terytorium przez terrorystów islamskich z ISIS, przerodziła się w trwającą od tego czasu wojnę domową
Wojna domowa w Burundi w latach 1993-2004 o władzę w kraju. Około 300 tys. zabitych.
Dwie wojny domowe w Sudanie Południowym (1955 – 1972 i 1983-2005) z łączną liczbą do 3 milionów ofiar, zakończone ogłoszeniem niepodległegości Sudanu Południowego w 2011 r. (od Sudanu) i pogrążeniu się w wojnie domowej o władzę
Wojna Domowa w Sudanie, który trwa nadal (2023-2024), już zdążyła pochłonąć 150 tys. istnień.
Powstanie Dżihadystów islamskich z organizacji Boko Haram w Nigerii i krajach otaczających, trwające od 2009 r., kosztowało do tej pory życie 350 tys. osób, a 2,5 mln zostało przesiedlonych.
Wojna domowa w Republice Środkowoafrykańskiej, trwa od 2012 r. z nieznaną (znaczną) liczbą ofiar i około 1 mln przesiedleńców.
Dwie wojny domowe w Demokratycznej Republice Kongo (1996 – 1997 i 1998 – 2003), z 350 tys. ofiar śmiertelnych i ponad 5 mln ofiar na skutek rezultatów wojny (epidemie, głód).
Wojna domowa w Angoli 1975 – 2002 – o władzę nad krajem, 800 tys. zabitych i 4 mln przesiedlonych.
Wojna domowa w Mozambiku 1977 – 1992 – ponad 1 mln zabitych, wojna o władzę ruchów komunistycznych.
Wojna o niepodległość Namibii 1966 – 1990, kilkadziesiąt tysięcy ofiar, wielkie straty gospodarcze. Zakończona niepodległością Namibii w 1990 r.

Oraz niezliczone konflikty o mniejszej skali i niezliczona ilość zamachów stanu, które miały miejsce w zdecydowanej większości krajów kontynentu.

3. Terroryzm w Afryce

W czasie destabilizacji sytuacji politycznej w Afryce w 2011 r. podczas tak zwanej „Arabskiej Wiosny” doszło do obalenia rządów dyktatorskich w kilku krajach min. w Libii i Egipcie oraz zapanowania anarchii politycznej w tych krajach. Dzięki temu ruchy terrorystyczne z państwa ISIS w Azji przeniknęły do tych państw i zaczęły destabilizować sytuację zamachami terrorystycznymi w celu przejęcia władzy i wprowadzenia szariatu. Przykładami są zamachy na turystów w Egipcie, które skutecznie zniechęciły do odwiedzania tego kraju i wywołały kryzys gospodarczy. Z tego powodu przez pewien czas nad Egiptem zawisło widmo rewolucji islamskiej, ale udało się je zażegnać.

Lokalna milicja w północnej Nigerii broniąca się przed terrorystami Boko Haram (2015)

Źródło: https://en.wikipedia.org/wiki/Boko_Haram_insurgency#/media/File:Milice_d’autodéfense_Nigeria_2015.JPG

Innym przykładem rozwoju terroryzmu islamskiego, jest terrorystyczne ugrupowanie Boko Haram, które dąży do obalenia legalnego rządu w północnej Nigerii. Jest to obecnie jedna z najgroźniejszych organizacji terrorystycznych na Świecie o fundamentalistycznej ideologii islamskiej.

4. Somalijscy piraci

Somalia jest jednym z najbiedniejszych krajów świata (w 2022 roku w rankingu HDI zajęła ostatnie miejsce na świecie, które zajmuje od kilku lat), położona w Rogu Afryki. W kraju panuje niemal całkowita anarchia, brak jest jakichkolwiek perspektyw rozwoju, a ludzie głodują. Z tego powodu część zdesperowanych mieszkańców kraju, zaczęła porywać statki handlowe pływające przez Zatokę Adeńską i cieśninę Bab Al-Mandab i żądać za nie okupu w wysokości setek milionów dolarów.

Obszar działań somalijskich piratów w 2010 r.

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7e/Somalian_Piracy_Threat_Map_2010.png/1280px-Somalian_Piracy_Threat_Map_2010.png

W odpowiedzi, państwa zachodnie, głównie USA wysłały okręty wojskowe do patrolowania okolicy. Główne nasilenie problemu dotyczyło lat 2005-2010, ale problem do dzisiaj nie został w pełni rozwiązany. Szczegółowo zagadnienie opisano tutaj (kliknij, aby przejść).

5. Niska jakość życia

Afryka jest najbiedniejszym ze wszystkich kontynentów świata. We wszystkich wskaźnikach gospodarczych wypada najgorzej, a poszczególne państwa kontynentu z reguły prezentują najniższe notowane wskaźniki makroekonomiczne. Wszechobecna bieda uniemożliwia rozwój, a pomoc zewnętrzna jest niewystarczająca i źle ukierunkowana. Jedną z miar używanych do określenia poziom rozwoju jest HDI – Human Development Indeks (wskaźnik rozwoju społecznego) mierzący ogólną jakość życia za pomocą kilku parametrów (oczekiwana długość życia, liczba lat edukacji, którą uzyskali dorośli oraz przewidywana liczba lat edukacji dzieci a także dochód narodowy). Wynik bliższy 1 oznacza, że kraj jest wysoko rozwinięty, im bliżej 0 tym słabiej rozwinięte państwo.

Ranking państw według HDI w 2022 roku (raport z 2024 r.)

Źródło: https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_Human_Development_Index#/media/File:HDI2022Incrimental.svg

Najwyżej notowane w rankingu HDI w 2022 r. mikropaństwo w Afryce – Seszele – znalazło się dopiero na 67 lokacie na 193 sklasyfikowane państwa. Ponadto państwa Afryki zajmują w tym rankingu 7 ostatnich miejsc i 27 z 30 ostatnich pozycji. Wśród „dużych” państw kontynentu najlepszą lokatę zajmuje Libia – odległe 92 miejsce.

6. Epidemie chorób w Afryce

Ze względu na obecność gorącego i wilgotnego klimatu, w środkowej Afryce rozwijają się choroby nieobecne lub rzadko występujące w innych częściach świata (poza strefą równikową), bardzo groźne dla zdrowia. Jednym z przykładów jest malaria. Za jej przenoszenie odpowiedzialne są komary, które zarażają człowieka zarodźcami choroby. Z tego powodu malaria występuje tam, gdzie panują dobre warunki do bytowania komarów -w klimacie gorącym i wilgotnym.

Obszar występowania malarii na świecie

Źródło: http://gfx.archiwum.radiozet.pl/var/radiozetv3/storage/images/wiadomosci/swiat/unicef-alarmuje-malaria-zabija-dzieci.-choroba-grozna-tez-dla-polakow-00004328/575532-1-pol-PL/Co-godzine-za-powodu-malarii-na-swiecie-umiera-50-dzieci.jpg

W Afryce występuje też znana mucha tse-tse (Glossina), która odpowiada za przenoszenie Śpiączki afrykańskiej. Jakkolwiek ma ona także niewielki udział w transmisji malarii, mylnie jest z nią kojarzona. Śpiączka afrykańska To kolejna choroba zakaźna przenoszona przez owady o wysokiej zaraźliwości. Jej zasięg występowania ogranicza możliwości chowu bydła w Afryce, z uwagi na duże ryzyko przenoszenia choroby na człowieka.

Zasięg występowania muchy tse-tse na Świecie

Źródło: Mba123; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f1/Tsetse_distribution.png

Z powodu prymitywnych zwyczajów plemiennych, np. związanych z rozwiniętym kultem przodków i tradycją grzebania zmarłych, w Afryce cyklicznie wybuchają epidemie chorób wirusowych przenoszonych między ludźmi oraz ze zwłok na żywych ludzi. Przykładem są epidemie wirusa Ebola. Występują one zwłaszcza w Afryce Zachodniej. Ostatnia duża epidemia choroby wybuchła w 2014 r., ale udało się ją opanować i od tego czasu występowały jedynie ograniczone ogniska choroby.

Obszar epidemii wirusa Ebola w 2014 r.

Źródło: https://cdn.static-economist.com/sites/default/files/images/print-edition/20140802_MAM900.png

W Afryce istnieje też wiele chorób spowodowanych obecnością zanieczyszczonej wody jak np. ameboza czy czerwonka. Spożycie zakażonej wody prowadzi do zarażenia. Najbardziej znaną z chorób jest Cholera, bardzo powszechna w Afryce. Ostatnia fala epidemii cholery w Afryce wystąpiła w latach 2010-2015, ale pozostaje ona wciąż dużym zagrożeniem.

Występowanie Cholery na świecie w ostatnich latach (2010-2015)

Źródło: http://gamapserver.who.int/mapLibrary/Files/Maps/Global_Cholera_2010_2015.png

Niski poziom rozwoju służby zdrowia i rozwiązłe życie seksualne bez stosowania antykoncepcji mechanicznej (prezerwatyw) prowadzi do szerzenia się choroby AIDS wywołanej wirusem HIV. Również w tym przypadku Afryka znajduje się na czele zestawienia, w niektórych krajach nawet kilkadziesiąt procent mieszkańców jest nosicielem wirusa HIV, podczas gdy w Europie czy Ameryce Północnej są to pojedyncze osoby w całych populacjach.

Procent dorosłych afrykanów będących nosicielami HIV – dane szacunkowe za 2017 r.

Źródło: Nature; za: https://media.npr.org/assets/graphics/2019/05/map-hiv-africa.png

Wirus HIV prowadzi do rozwoju AIDS czyli zespół nabytego niedoboru odporności, który bez odpowiedniego leczenia prowadzi do szybkiej śmierci z powodu potencjalnie błahych chorób. Ponieważ medycyna w Afryce znajduje się na niskim poziomie, a leczenie jest kosztowne, osoby zarażone często właściwie skazane są na szybki zgon. Największa grupa zakażonych HIV to mieszkańcy Afryki Południowej. Wirus nielicznie występuje z kolei na północ od Sahary.

7. Nadmierny przyrost naturalny w Afryce

Afryka jest kontynentem najszybciej rosnącym pod względem liczby mieszkańców. Tempo przyrostu populacji jest tak duże, że niektóre kraje w ciągu 30-40 lat podwajają swoją liczbę ludności. Przerasta to możliwości rozwojowe gospodarki, a liczba budowanych dróg, szkół, szpitali jest po prostu niewystarczająca wobec tak szybko przyrastającej populacji. W konsekwencji i wobec ograniczonych zasobów naturalnych, Afryce grozi przeludnienie na skutek zbyt szybkiego wzrostu zaludnienia – zasobów nie wystarczy dla wszystkich. Problem głodu i niskiej jakości życia może więc postępować.

Liczba ludności kontynentów w milionach w latach 1950-2018 z prognozą do 2025 r.

Jeszcze w latach 50-tych Afryka była słabo zaludniona i miała mniej niż 250 mln mieszkańców, podczas gdy prognoza zakłada, że w 2025 r. będzie to już 1,5 mld. Jeszcze 1995 Afryka i Europa były podobnie zaludnione, podczas gdy według prognoz w 2025 r. w Afryce będzie dwa razy więcej osób niż w Europie. Oznacza to, że ludności Afryki przybywa najszybciej ze wszystkich kontynentów. Prowadzi to m. in. do nasilonej migracji. Ponieważ warunki życia w Afryce stale się pogarszają (wojny, choroby, głód, nędza – przy olbrzymim wzrośnie populacji), zwłaszcza mieszkańcy tzw. „Czarnej Afryki” (Subsaharyjskiej), gdzie problemy są najbardziej nasilone, próbują uciec i szukać lepszego życia w Europie. Obserwowany w ostatnich latach kryzys migracyjny wywołany jest m. in. dramatycznie szybkim przyrostem ludności w niezwykle przeciążonej ekonomicznie Afryce.

8. Apartheid

Ciekawym i nieoczywistym problemem Afryki – który odchodzi już do przeszłości – był Apartheid czyli systemowy, usankcjonowany prawnie mechanizm dyskryminacji czarnoskórej większości Republiki Południowej Afryki przez dominującą – choć mniej liczną – białą mniejszość. Choć wydawać by się mogło, że dyskryminacja czarnoskórych w Afryce jest nonsensem, to własnie tutaj – dawno po likwidacji niewolnictwa- aż do lat 90-tych utrzymał się ten system.

Tablice informacyjne o podziale rasowym były powszechne w czasach Apartheidu

Źródło: https://www.dw.com/image/16904268_303.jpg

W przeszłości (od lat 40-tych XX wieku) do lat 90-tych w Republice Południowej Afryki stosowano segregację rasową na białych i czarnych mieszkańców kraju. Biali (około 20% populacji) cieszyli się szeregiem przywilejów, podczas gdy Czarni (80%) byli dyskryminowani. Obejmowało to nie tylko szansę robienia kariery zawodowej czy dzielnicę zamieszkania, ale nawet tak podstawowe kwestie jak miejsca w autobusie czy osobne plaże dla białych. System Apartheidu zawalił się po dojściu do władzy laureata pokojowej nagrody Nobla – Nelsona Mandeli, pierwszego czarnoskórego prezydenta RPA. Prowadził on długoletnią walkę o likwidację apartheidu, od 1950 r. kierując Afrykańskim Kongresem Narodowym (ANC – organizacja polityczna walczącą o prawa czarnoskórych, a obecnie partia polityczna sprawującą władzę w RPA od połowy lat 90-tych).

Dzięki wewnętrznej zmianie także wśród dominujących Białych mieszkańców RPA pod przywództwem Prezydenta Frederika Willema De Klerka, w 1992 r. w referendum zniesiono Apartheid, a w 1994 r. ANC wygrało wybory. Nelson Mandela został wybrany pierwszym czarnoskórym prezydentem RPA. Mandela i De Klerk w 1993 r. zostali wybrani laureatami Pokojowej Nagrody Nobla za likwidację Apartheidu.

Nelson Mandela (z lewej) oraz Frederik Willem de Klerk (z prawej) – laureaci pokojowej Nagrody Nobla, likwidatorzy systemu Apartheidu w RPA