Rewitalizacja i działania proekologiczne

Zniszczone środowisko naturalne oraz krajobraz, można próbować odtworzyć i przywrócić im wartość użytkową. Wśród działań, które można podejmować są: rekultywacja, renaturalizacja, rewitalizacja i gentryfikacja. Zapobieganie dalszej degradacji jest z kolei możliwe dzięki działaniom proekologicznym.

Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)

Człowiek a środowisko

IX Rewitalizacja i działania proekologiczne

1. Odtwarzanie i odbudowa obszarów zdegradowanych

Obszary zdegradowane na skutek działalności człowieka mogą ponownie uzyskać wartość użytkową na skutek szeregu procesów, należą do nich m.in:

Rekultywacja
Renaturalizacja
Rewitalizacja
Gentryfikacja

Rekultywacja to działania mające na celu przywracanie obszarom zdegradowanym wartości użytkowej. Tą aktywność podejmuje się najczęściej wobec terenów poddanych całkowitemu zniszczeniu, gdzie przywrócenie im stanu naturalnego jest niemożliwe. Bardzo często rekultywację podejmuje się na skutek działalności górniczej. Wiele przykładów takiej działalności opisano w tym temacie (kliknij). Takie działania podejmuje się także w celu odbudowy krajobrazu.

Przykładem rewitalizacji może być zalesianie terenów żwirowni Sępólno

Źródło: https://www.lafarge.pl/rekultywacja-w-kierunku-lesnym-zwirownia-sepolno

Kolejnym działaniem podejmowanym przez człowieka jest renaturalizacja, czyli takie działania, które prowadzą do przywrócenia środowisku naturalnemu charakteru maksymalnie zbliżonego do pierwotnego. Działania w tym obszarze mogę obejmować np. biosferę (pokrywę leśną) i hydrosferę (koryta rzek).

Odtworzenie pierwotnych meandrów rzeki Narewka, której koryto było sztuczne od kilkuset lat, to jeden z przykładów renaturalizacji

Źródło: http://www.ptop.org.pl/images/stories/news/bialowieza/narewka/fot.%204.%20a.%20zbyryt.jpg

2. Rewitalizacja na świecie i w Polsce

Działania w obrębie krajobrazu zurbanizowanego najczęściej podejmowane są w obrębie procesu rewitalizacji. Ustawa o rewitalizacji z 2015 r., definiuje te działania jako „proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych, prowadzony w sposób kompleksowy, poprzez zintegrowane działania na rzecz lokalnej społeczności, przestrzeni i gospodarki, skoncentrowane terytorialnie, prowadzone przez interesariuszy rewitalizacji na podstawie gminnego programu rewitalizacji.” Posługując się prostszymi określeniami, rewitalizację można określić jako ogół działań na rzecz przywrócenia do życia zdegradowanej przestrzeni, zwłaszcza miejskiej. Szacuje się, że obszarów zdegradowanych przeznaczonych do rewitalizacji jest w Polsce około 3 tys. km2.

Pierwsze światowe projekty rewitalizacji znane już były w Europie w XIX wieku (np. w Paryżu czy Londynie), w USA spopularyzowały się w XX wieku, zwłaszcza po II Wojnie Światowej (za modelowy przykład rewitalizacji podaje się często Pittsburgh). W Polsce z faktycznymi działaniami rewitalizacyjnymi na dużą skalę mamy od czasu wejścia do Unii Europejskiej, kiedy pojawiło się na to zadanie unijne dofinansowanie (już w perspektywie budżetowej 2007-2013). Obecnie działania są nadal prowadzone w kolejnych miastach Polski (a w tych, w których już je przeprowadzono, obejmują one nowe dzielnice).

Zrewitalizowany plac Mellon Square w Pittsburghu (USA)

https://www.pittsburghmagazine.com/content/uploads/2019/09/Mellon-Square.jpg

Ustawa o rewitalizacji z 2015 r. wymienia 5 obszarów działań, w obrębie których powinien toczyć się ten proces:

Rewitalizacja społeczna – jej celem jest poprawa warunków życia ludności zamieszkującej obszar rewitalizowany, obejmuje działania ukierunkowane na rzecz zmniejszenia bezrobocia, ograniczenia zjawisk patologicznych, zwalczania przestępczości, rozwoju edukacji, aktywizacji społeczeństwa obywatelskiego oraz inicjowanie współpracy sąsiedzkiej.
Rewitalizacja gospodarcza – jej celem jest stymulacja wzrostu gospodarczego. W obrębie tych wysiłków można wymienić programy zwolnień podatkowych i udzielania pomocy publicznej oraz pobudzanie przedsiębiorczości np. poprzez tworzenie dedykowanych do tego zadania instytucji.
Rewitalizacja środowiskowa – jej celem jest poprawa środowiska naturalnego w przestrzeni miejskiej. W toku prowadzonych działań podejmuje się wysiłki na rzecz likwidacji szkodliwych odpadów i zapobiegania ich pojawianiu się, promocji segregacji śmieci, ochrony środowiska przed ponowną degradacją.
Rewitalizacja przestrzenno-funkcjonalna – jej celem jest przede wszystkim poprawa stanu infrastruktury społecznej i technicznej i rozwój dostępu do usług publicznych. W jej obrębie podejmuje się inwestycje w nowe elementy infrastruktury, rozwój transportu miejskiego, tworzenia nowej przestrzeni publicznej i uczynienia przestrzeni przyjaznej dla osób niepełnosprawnych oraz dostosowanie rozwiązań urbanistycznych do nowych funkcji obszaru.
Rewitalizacja techniczna – jej celem jest odbudowa zdegradowanych obiektów i przywrócenie im funkcjonalności. W tym celu podejmuje się naprawy budynków (m.in. ich elewacji), poprawę standardu mieszkań komunalnych, działania na rzecz energooszczędności (np. termomodernizacja) oraz dostosowanie budynków do potrzeb osób niepełnosprawnych.

Procesy rewitalizacji toczą się zarówno w dużych jak i mniejszych miastach. Przykładami udanych programów mogą być:

Łódź – jest jednym z najsilniej rewitalizowanych miast w Polsce. Przestrzeń miasta ulegała systematycznej degradacji od okresu późnego komunizmu. Dramatyczna sytuacja gospodarcza związana z upadkiem przemysłu, doprowadziła do głębokiego kryzysu miasta w latach 90-tych. Miasto było często nazywane „Polskim Detroit”. Realizowany w ostatnich latach program rewitalizacji pozwolił odtworzyć wartościowe obiekty, a części z nich nadać nowe funkcje. Cała rewitalizacja Łodzi to koszt ponad pół miliarda złotych. W jej obrębie powstają nowe biurowce, galerie czy hotele. W 2006 r. oddano sztandarowy punkt programu rewitalizacji miasta – nową Manufakturę. Stała się ona także inspiracją do dalszych działań.

Łódzka Manufaktura w miejscu dawnej fabryki jest nowym sercem miasta

Źródło: https://pliki.propertydesign.pl/i/02/54/14/025414_1140.jpg

Tczew to przykład miasta średniej wielkości, gdzie również z powodzeniem realizuje się rewitalizację. Miasto podjęło się odnowy historycznego śródmieścia, które podupadło na skutek wieloletniego niedoinwestowania połączonego z dewastacją. Oprócz szerokich inwestycji w infrastrukturę, realizowano także projekty społeczne (m.in. świetlice środowiskowe) i gospodarcze (w ramach odrębnych działań – Dom Przedsiębiorcy, pomoc publiczna, zwolnienia podatkowe). Obecnie miasto przymierza się do rewitalizacji kolejnej dzielnicy. W latach 2009-2013 wydano na rewitalizację ponad 20 mln złotych.

Fragment zrewitalizowanego deptaka w Tczewie

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/61/Tczew_Stare_Miasto%2C_ulica_Jaros%C5%82awa_D%C4%85browskiego_-_panoramio.jpg

3. Gentryfikacja

Kolejny aspekt przemian krajobrazu miejskiego wiąże się z pojęciem gentryfikacji, rozumianego jako zmianę charakteru dzielnicy miasta lub jej części (w obszarze społecznym, ekonomicznym, kulturowym). Częstym efektem jest zmiana spektrum lokatorów, z osób nisko i średnio zamożnych w kierunku wyższej klasy ekonomicznej. Gentryfikacja jest często traktowana jako jeden z możliwych aspektów rewitalizacji.

Gentryfikacja w Waszyngtonie (USA)

Źródło: https://gritdaily.com/wp-content/uploads/2020/01/gentrification-grit-daily.jpeg

W celu zachęcenia osób o wyższym statusie finansowym do zamieszkania, władze publiczne podejmują się różnego rodzaju inwestycji, m.in. w celu zmiany technicznego wizerunku zabudowy oraz zwiększenie udziału terenów zielonych. Władze miasta mają też pewną możliwość kreowania społecznego charakteru dzielnicy. Poprzez regulację czynszu w lokalach podległych miastu (lub poprzez inne działania np. ich prywatyzację) miasto może doprowadzić do wyparcia z danej dzielnicy osób o niskim poziomie dochodów (co jednocześnie może zachęcić osoby zamożne do wprowadzenia się). Poprzez określone planowanie przestrzenne można ten cel osiągnąć także za sprawą rozwoju przestrzeni prywatnej.

Efekty działań (choć obiektywnie korzystne dla przestrzeni miasta), czasami jednak budzą kontrowersje. Dotychczasowi mało zamożni mieszkańcy niezbyt chętnie przeprowadzają się na obrzeża. Problem jest szczególnie widoczny w USA, gdzie nakładają się na to implikacje rasowe (biedni – czarnoskórzy, bogaci – biali).

4. Działania proekologiczne w gospodarce

Oprócz odbudowywania środowiska i krajobrazu, ważne jest podejmowanie takich działań, które zapobiegają dalszym szkodom przy jednoczesnym pogodzeniu ochrony środowiska z rozwojem gospodarczym i społecznym. Odpowiedzią na to wyzwanie są działania proekologiczne w gospodarce.

Działania proekologiczne w rolnictwie

Ochrona środowiska w rolnictwie budzi szczególne problemy, ponieważ produkcja żywności jest absolutnie elementarną potrzebą człowieka. Dodatkowym aspektem jest wzrost świadomości osób (zwłaszcza o wrażliwości lewicowej) w zakresie problematyki praw zwierząt, która nie zawsze jest zbieżna z prawami i potrzebami człowieka. Wśród działań, które można podjąć wymienia się:

Odchodzenie od nawozów sztucznych na rzecz nawozów naturalnych.
Unikanie stosowania pestycydów stosując w zamian naturalne formy ochrony roślin.
Stosowanie zrównoważonych form gospodarowania gruntami rolnymi (m.in. unikanie monokultury na rzecz bardziej zróżnicowanej struktury siewów).
Rezygnacja z chowu zwierząt przyczyniających się do procesu pustynnienia.
Promocja chowu zwierząt bez wspomagania antybiotykami i hormonami oraz bardziej naturalnego wypasu oraz chowu (zamiast np. chowu klatkowego chów wolnowybiegowy).
Wdrażanie w rolnictwie nowych technologii, w tym maszyn neutralnych dla środowiska naturalnego (np. ograniczając emisję CO2).

Większa dbałość o racjonalny chów, jest jednym z przejawów działań proekologicznych

Źródło: https://static.polityka.pl/_resource/res/path/58/ab/58ab24b9-c6c8-4711-ab17-385bbdf58a3a_f1400x900

Działania proekologiczne w przemyśle

Problemem środowiska w przemyśle jest przede wszystkim związany z przemysłem tradycyjnym, który jest szkodliwy dla szerokiego spektrum natury. Z punktu widzenia niektórych obszarów środowiska, np. atmosfery, zmiany w przemyśle mają kluczowy charakter. Takich problemów nie generuje raczej przemysł wysockich technologii, stąd zastępowanie nim przemysłu tradycyjnego wydaje się atrakcyjnym kierunkiem. Wśród działań, które można podjąć wymienia się:

Wdrażanie technologii energooszczędnych.
Stosowanie filtrów na kominach fabryk w celu zmniejszenia emisji zanieczyszczeń
Odchodzenie od uciążliwych branż przemysłu.
Deglomeracja przemysłu w celu zmniejszenia presji na środowisko w obszarze zurbanizowanym.
Rozwój motoryzacji opartej o silniki elektryczne.
Rozwój odnawialnych źródeł energii.
Stosowanie systemów zamkniętego obiegu wody z wdrożeniem procesów oczyszczania.
Rozwój technologii recyklingu odpadów.

Samochody elektryczne (o ile prąd pochodzi ze źródeł nieemisyjnych) są jednym z kluczowych elementów działań proekologicznych w przemyśle

Źródło: https://ocdn.eu/pulscms-transforms/1/n6ck9kuTURBXy85ZDgwMGJkMi0xM2VhLTQ4YTAtOWNhYi1iMTAzNzRmYWE0ODMuanBlZ5GVAs0DBwDDw4GhMAE

Działania proekologiczne w usługach

Rola usług w gospodarce światowej, stale wzrasta. Tym samym potrzeba bardziej proekologicznej postawy wydaje się uzasadniona. Wśród usług mających szczególny wpływ na środowisko wymienia się przede wszystkim transport i turystykę. Wśród działań, które można podjąć wymienia się:

Termomodernizację budynków oraz wdrażanie technologii energooszczędnych (zarówno w zakresie ogrzewania i chłodzenia jak również zużycia prądu oraz stosowanie rekuperacji).
Stosowanie technologii ograniczających zużycie wody w tym wykorzystanie brudnej wody w celach ogrodniczych.
Korzystanie z własnych mini-oczyszczalni ścieków.
Odpowiedzialne podejście do segregowania odpadów.
Stosowanie ekologicznych materiałów przechowywania i pakowania żywności w tym zwłaszcza ograniczanie plastiku.
Rozwój transportu zbiorowego, zwłaszcza o napędzie elektrycznym (w tym kolei) w miejsce transportu indywidualnego, zwłaszcza spalinowego.
Wprowadzenie stref chronionej przyrody niedostępnej dla turystów.
Wprowadzanie w usługach biurowych elektronicznego obiegu dokumentów.

Transport zbiorowy, np. podziemne metro przyczyniają się do ograniczenia oddziaływania na środowisko

Źródło: https://www.rdc.pl/wp-content/uploads/2020/04/metro-foto.jpg

5. Współodpowiedzialność człowieka za stan środowiska

Ważnym aspektem ochrony środowiska jest postawa każdego pojedynczego człowieka. Wielu osobom wydaje się, że ich działania nic nie znaczą, jeżeli jednak zobrazujemy sobie, że ogół zmian w środowisku jest tak naprawdę skutkiem skumulowanych skutków działań generowanych przez pojedyncze osoby, dojdziemy do wniosku, że zmiana zaczyna się od jednego człowieka. Każdy z nas wpływa zarówno na lokalne (np. smog) jak i globalne problemy środowiska przyrodniczego (np. globalne ocieplenie). Stąd tak ważne jest, aby każdy człowiek przyjął postawę współodpowiedzialności za stan środowiska.

Wśród działań na rzecz środowiska, które może podejmować każdy zaliczają się:

Racjonalne decyzje dotyczące podróżowania, w tym rezygnacja z samochodu na rzecz transportu publicznego lub innego transportu alternatywnego, kiedy tylko jest to możliwe.
Naprawianie i konserwowanie sprzętów i maszyn, których dalsze użytkowanie jest możliwe i rezygnacja z ich wymiany, kiedy nie jest to konieczne.
Przy wymianie wykorzystywanych urządzeń (zwłaszcza AGD i oświetlenia), wybór urządzeń wysokiej klasy energetycznej oraz oszczędzających wodę.
Wykorzystywanie w czasie codziennych zakupów toreb wielokrotnego użytku oraz wybór produktów pochodzących ze źródeł o niskim stopniu oddziaływania na środowisko i w ekologicznym opakowaniu.
Wyrobienie w sobie dobrych nawyków w zakresie oszczędzania prądu, energii cieplnej oraz wody.
Odpowiedzialne segregowanie odpadów oraz korzystanie z możliwości recyklingu.
Zmiana sposobu ogrzewania własnego domu lub mieszkania na źródło bardziej ekologiczne (w szczególności rezygnacja z węgla, niepalenie śmieciami itp.).
Uświadamianie rodziny, znajomych i przyjaciół w problematyce ekologii.
Racjonalne dokonywania zakupów, ograniczając własny, niepohamowany konsumpcjonizm (w tym kupowanie przedmiotów używanych, np. ubrań).
Udział w proekologicznych eventach i wydarzeniach.
Udzielanie poparcia partiom politycznym i organizacjom pozarządowym dążącym do ochrony środowiska naturalnego.

Segregacja odpadów jest najbardziej oczywistym działaniem każdego człowieka na rzecz środowiska