Rolnictwo ekologiczne stało się w ostatnich latach dość popularnym systemem gospodarowania w naszym kraju i jednym z dwóch głównych kierunków przemian strukturalnych w rolnictwie w zakresie organizacji produkcji. Wokół żywności ekologicznej rozwinęła się silna machina nadzoru i certyfikacji.

Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)


Gospodarka Polski

II Rolnictwo ekologiczne w Polsce

1. Założenia rolnictwa ekologicznego w Polsce

Przypomnij sobie porównanie rolnictwa ekologicznego i przemysłowego

Rolnictwo ekologiczne jest jednym z dwóch głównych kierunków rozwoju rolnictwa w Polsce, obok rolnictwa przemysłowego. Rolnictwo ekologiczne, nazywane czasem także rolnictwem biologicznym lub rolnictwem organicznym, polega na harmonijnym gospodarowaniu w zgodzie z naturą. Podstawowymi celami są: minimalizacja wpływu na środowisko naturalne oraz produkcja zdrowej żywności.

Głównymi elementami charakterystycznymi rolnictwa ekologicznego w Polsce są:

  • Zasiew i chów z zachowaniem naturalnych cyklów biologicznych.
  • Niestosowanie w rolnictwie środków ochrony roślin i nawozów chemicznych, odchwaszczanie jedynie metodą tradycyjną (ręcznie).
  • Niestosowanie organizmów GMO.
  • Stosowanie nawozów naturalnych z obiegu zamkniętego własnego gospodarstwa, próba maksymalnego wykorzystania materii organicznej wytworzonej w gospodarstwie.
  • Dbałość o bioróżnorodność zasiewu.
  • Wykorzystywanie techniki płodozmianu.
  • Tworzenie zadrzewień śródpolnych lub odtwarzanie tych zadrzewień wcześniej usuniętych.
  • Stosowanie wyłącznie chowu wolnowybiegowego i wypasu na łąkach.
  • Niestosowanie antybiotyków i hormonów w chowie zwierząt.
  • Niewielkie wykorzystanie maszyn, wykonywanie większości prac ręcznie.

Skutkiem takich założeń jest produkcja mniejszej ilości żywności, ale charakteryzującej się wyższą jakością oraz znacząco niższym stopniem oddziaływania na środowisko naturalne. Mimo relatywnie małej produkcji, poziom towarowości gospodarstw ekologicznych pozostaje wysoki, ponieważ są one nastawione głównie na zbyt ze względu na wysokie ceny takiej żywności i tym samym – względnie dobrą opłacalność.

Rolnictwo ekologiczne opiera się na pracy ręcznej z dużym zaangażowaniem rolnika

Źródło: https://pliki.sadyogrody.pl/i/03/23/35/032335_620.jpg

2. Rozwój i sytuacja rolnictwa ekologicznego w Polsce

Rozwój rolnictwa ekologicznego na większą skalę rozpoczął się po wejściu Polski do Unii Europejskiej. Po 2004 r. zaistniały w Polsce dwa silne bodźce, które zaowocowały rozwojem tego rodzaju formy gospodarowania:

  • Finansowanie rozwoju rolnictwa ekologicznego ze środków Unii Europejskiej.
  • Wzrost zamożności konsumentów i jednocześnie wzrost ich świadomości społecznej, skutkujący zmianą priorytetów i większym nastawieniem na zakup ekologicznej, zdrowej żywności.

Liczba gospodarstw rolnych ekologicznych i powierzchnia ich użytków rolnych w latach 2004 – 2020

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

W pierwszej fazie członkostwa Polski w Unii Europejskiej obserwowaliśmy w Polsce dynamiczny rozwój rolnictwa ekologicznego, którego szczyt przypadł na 2013 r. Kolejne lata przyniosły jednak znaczący spadek liczby gospodarstw, jak i powierzchni użytków  rolnych ekologicznych. Stało się tak przede wszystkim ze względu na dużą i rosnącą konkurencję na rynku żywności ekologicznej, także silną konkurencję zagraniczną. W ostatnich latach sytuacja ustabilizowała się i obecnie (2020) funkcjonuje ponad 18 500 gospodarstw ekologicznych zajmujących ponad pół miliona hektarów. Stanowi to 2,73% wszystkich użytków rolnych w Polsce.

Gospodarstwa rolne ekologiczne i udział ekologicznych użytków rolnych w ogólnej powierzchni użytków rolnych według województw w Polsce w 2020 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Rolnictwo ekologiczne jest silnie zróżnicowane przestrzennie. Najwięcej gospodarstw – ponad 3200 było w 2020 r. w województwie warmińsko-mazurskim. Łącznie w pięciu województwach (warmińsko-mazurskie, podlaskie, zachodniopomorskie, mazowieckie, lubelskie) było ponad 2/3 wszystkich gospodarstw ekologicznych. Najmniej było ich w opolskim – kilkadziesiąt, z kolei w śląskim – niewiele ponad 100. Ogółem więcej gospodarstw ekologicznych występowało na obszarach o gorszych warunkach rozwoju rolnictwa, m.in. terenach pojezierzy, gdzie nie kalkulowała się tradycyjna produkcja rolna. W tych województwach był też procentowo najwyższy udział użytków ekologicznych w użytkach rolnych. W warmińsko-mazurskim i zachodniopomorskim przekraczał on 8%. Z kolei w kujawsko-pomorskim czy opolskim było to niewiele ponad 0,5%.

Struktura ekologicznych użytków rolnych w 2020 r. w Polsce

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Co istotne, gospodarstwa ekologiczne w Polsce były nastawione głównie na produkcję roślinną. Jako jedyny – kierunek roślinny – posiadało w 2020 r. ponad 78% gospodarstw.  Rośnie jednak udział gospodarstw prowadzących zarówno kierunek roślinny i zwierzęcy (niecałe 22% w 2020 r.), ze względu na możliwość stosowania zamkniętego obiegu materii organicznej i tym samym wyższą opłacalność takich gospodarstw.

Wśród przeszło 500 tys. ha przeznaczonych w Polsce na ekologiczne użytki rolne, dominował kierunek produkcji na zboża (ponad 29%), który wyprzedzał produkcję roślin na paszę (często stosowaną w tym samym gospodarstwie do chowu zwierząt). Dość duży (prawie 17%) był udział łąk i pastwisk, wykorzystywany głównie w chowie bydła i w mniejszym stopniu owiec. W ostatnich latach istotnie wzrastał udział zasiewów roślin strączkowych na nasiona. Wśród inwentarza zwierzęcego zdecydowanie dominował drób (ponad 600 tys. sztuk), wyprzedzający znacząco kolejno: bydło (łącznie 30 000) i owce (prawie 16 tys). Kozy i świnie w takich gospodarstwach liczyły w skali kraju po zaledwie 3-4 tys. sztuk.

Drób z wolnego wybiegu cieszy się w Polsce coraz większą popularnością

Źródło: https://bi.im-g.pl/im/40/43/17/z24392768IBG,Kury-na-wolnym-wybiegu–Nisko-kolo-Stalowej-Woli–.jpg

3. Certyfikacja gospodarstw ekologicznych

Gospodarstwo staje się „ekologiczne” w momencie uzyskania certyfikatu gospodarstwa ekologicznego. W tym celu konieczne jest przejście procesu przekształcania produkcji i uzyskanie pozytywnego wyniku kontroli akredytowanych instytucji wydających certyfikat. Po jego uzyskaniu, gospodarstwo może posługiwać się na swoich wyrobach logo unijnym, zastrzeżonym dla produktów ekologicznych. System certyfikacji wymyślono w celu zagwarantowania konsumentom, że kupowany przez nich produkt odpowiednio oznaczony – spełnia normy przewidziane dla rolnictwa ekologicznego. Gospodarstwa ekologiczne są co najmniej raz w roku kontrolowane, w celu sprawdzenia czy nadal stosują rygorystyczne normy. Bezpośrednim kontrolowaniem rolników w kraju zajmuje się 13 akredytowanych prywatnych jednostek certyfikujących. Największą z nich jest Ekogwarancja PTRE, obsługująca około 4500 gospodarstw. Nadzór nad rzetelnością tych firm sprawuje Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, działająca z ramienia Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Przykłady wybranych certyfikatów ekologicznych stosowanych w Polsce i na Świecie

Źródło: https://i0.wp.com/mobirank.pl/wp-content/uploads/2020/01/eco-bio-organic-oznaczenia.png

Najważniejszym symbolem umieszczanym na żywności ekologicznej jest tzw. euroliść, czyli symbol gwarantujący, że produkt jest ekologiczny, wyprodukowany w Unii Europejskiej oraz jej wybranym państwie członkowskim. Oprócz euroliścia funkcjonuje też szereg innych certyfikatów wydawanych m.in. przez stowarzyszenia, które mają pomóc w identyfikacji żywności faktycznie ekologicznej od takiej, która nie spełnia jej kryteriów. Mogą one potwierdzać także inne elementy, np. dbałość o bioróżnorodność, ochronę gleb, brak negatywnego wpływu na środowisko itp.

Oznakowanie „Euroliścia”

Źródło: http://www.powiedzdietomnie.pl/wp-content/uploads/2016/08/etykiety1-1.png

4. Żywność ekologiczna

Certyfikaty umieszczone na żywności ekologicznej mają pomóc konsumentowi w świadomym dokonywaniu zakupów. Zawsze warto jednak zapoznać się z etykietą produktu, aby poznać skład wyrobu spożywczego. Należy to zrobić zwłaszcza, gdy kupujemy produkt przetwórstwa rolno-spożywczego. Mamy wtedy pewność, czy do produktu nie dodano jakichś nie-ekologicznych dodatków. Możemy też upewnić się jaki jest kraj pochodzenia wyrobu.

Przykładowa etykieta ekologicznego dżemu z malin

Źródło: https://www.frola.pl/pol_pl_Sad-Dankow-Dzem-Malinowy-ekologiczny-bez-cukru-80-owocow-260g-1262_2.jpg

W konsekwencji działania gospodarstw ekologicznych, funkcjonuje także przetwarzający jego wyroby przemysł rolno-spożywczy. W 2020 r. istniało ponad 1000 przedsiębiorstw zajmujących się konserwacją i przetwórstwem wyrobów rolnych ekologicznych, ich pakowaniem i znakowaniem. W ten sposób powstaje żywność ekologiczna, a więc płody rolne i produkty przemysłowe spełniające następujące kryteria:

  • Do ich produkcji nie wykorzystano środków ochrony roślin, nawozów sztucznych, antybiotyków, hormonów.
  • Jest wolna od zanieczyszczeń biologicznych – bakterii, wirusów i pleśni.
  • Jest wolna od dodatkowych składników pochodzenia nie-ekologicznego np. sztucznych konserwantów, barwników itp.
  • Nie należy do grupy organizmów GMO.
  • Może posiadać lepsze walory jakościowe np. wyższą zawartość składników mineralnych, białka, witamin, może mieć lepszy smak i zapach.
  • Może mieć gorszy wygląd (np. kształt, kolor), być mniejsza od żywności nie-ekologicznej i posiadać krótszy termin przydatności do spożycia.


Ze względu na warunki produkcji, żywność ekologiczna jest też zwykle droższa, ponieważ przy jej wytwarzaniu rezygnuje się z podnoszących efektywność maszyn i chemikaliów, więc gospodarstwa mają niższą produktywność. Dodatkowo koszt podnosi konieczność spełnienia norm certyfikacji. Kupując taką żywność, mamy jednak gwarancję jej ekologiczności, więc coś za coś. Dodatkowo żywność ekologiczna może mieć korzystny wpływ na niektóre elementy środowiska m.in. gleby, które nie ulegają tak intensywnej eksploatacji. Z tego powodu uprawy ekologiczne mogą być bardziej odporne na zmiany klimatu. Ważnym elementem korzystnym jest także wzrost bioróżnorodności, co przyczynia się do ogólnej poprawy stanu środowiska.