Rolnictwo w Polsce stanowi istotny sektor gospodarki narodowej. Polska należy też do liderów europejskiej, a nawet światowej produkcji wybranych płodów rolnych oraz chowu zwierząt. Duży wpływ na ważną rolę rolnictwa w naszym kraju mają dość korzystne warunki jego rozwoju.

Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)


Gospodarka Polski

I Rozwój rolnictwa w Polsce

Polska jest krajem rolniczym od początku swojego istnienia. Nawet nazwa naszego kraju odwołuje się do „pola”, a więc pracy w rolnictwie. Sektor rolniczy daje obecnie pracę około 1,4 miliona osób, ale liczba ta podlega wahaniom sezonowym. Kolejne setki tysięcy pracowników znajdują zatrudnienie w przemyśle spożywczym. Polska jest jednym z największym producentów rolnych w Unii Europejskiej. Jesteśmy wśród ścisłej czołówki producentów takich artykułów jak: jabłka i niektóre inne owoce, mięso drobiowe, jaja kurze, mleko czy skóry zwierząt futerkowych. Rolnictwo często jest bagatelizowane, ponieważ generuje tyko około 3% PKB (2019), ale odgrywa wręcz kolosalną rolę gospodarczą stanowiąc bazę dla innej działalności, a wyroby rolne i przemysłu spożywczego to ponad 10% polskiego eksportu. Zatrudnienie w tym sektorze to wciąż ponad 9% wszystkich pracowników. Użytki rolne stanowią 48% powierzchni kraju, z czego 3/4 z nich stanowią grunty orne.

1. Przyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa w Polsce

Wiodącą grupą czynników rozwoju rolnictwa są warunki przyrodnicze.

Podstawowym przyrodniczym warunkiem rozwoju rolnictwa jest z kolei agroklimat. Pojęcie to odnosi się do wszystkich parametrów klimatyczno-pogodowych, wpływających na produkcję roślinną i zwierzęcą i obejmuje:

  • Temperaturę powietrza i jej skutek czyli długość okresu wegetacyjnego.
  • Wielkość i rozkład opadów.
  • Wiatr.
  • Nasłonecznienie.
  • Inne zjawiska takie jak przymrozki.

Wymienione elementy mają w Polsce zróżnicowany charakter, w różnych obszarach kraju. Najbardziej istotnym parametrem agroklimatycznym jest temperatura powietrza, warunkująca długość okresu wegetacyjnego. Okres wegetacyjny występuje, gdy średnia dobowa temperatura powietrza przekracza 5°C. Długość okresu wegetacyjnego różni się, pomijając obszary górskie wynosi od nieco ponad 190 dni na północnym wschodzie kraju (Pojezierze Suwalskie) do ponad 235 dni  na Nizinie Śląskiej, Kotlinie Sandomierskiej i Pobrzeżu Szczecińskim w Polsce południowo-zachodniej, południowej i północno-zachodniej. Długość okresu wegetacyjnego rośnie w Polsce, za sprawą zachodzących zmian klimatu. Więcej na ten temat możesz przeczytać w tym temacie.  Zasadniczo warunki termiczne są raczej korzystnym czynnikiem rozwoju rolnictwa w naszym kraju. Nie pozwalają one co prawda na uprawę roślin tropikalnych, ale świetnie sprawdzają się w uprawie większości popularnych na świecie zbóż, owoców i warzyw. Nie stanowią też żadnej istotnej bariery dla chowu głównych gatunków zwierząt. Pewnym problemem są jednak wiosenne przymrozki, które mają szczególnie niekorzystny wpływ na uprawy niektórych owoców.

Bardzo istotnym parametrem są także opady. Dostawa wody jest niezbędna dla rozwoju wszelkiego życia biologicznego. Roczna suma opadów w naszym kraju to już obecnie ponad 600 mm rocznie co jest wartością raczej korzystną, ale przestrzenny rozkład tych opadów jest dla rolnictwa zdecydowanie mało korzystny. Największą dostawę wody otrzymują obszary górskie i pojezierne, które mają znikome znaczenie w rolnictwie, podczas gdy najważniejsze Polskie obszary rolne w pasie nizin, zmagają się z suszami. Za sprawą zmian klimatycznych susze występujące naprzemiennie z burzami i ulewami, często także silnymi wiatrami i gradobiciem, mają silnie negatywny wpływ na produkcję roślinną.

Warunki agroklimatyczne w Polsce (skala punktowa 0 – 100 pkt)

Źródło: https://www.agrofakt.pl/agroklimat-w-polsce/

Ogólne warunki agroklimatyczne są więc najlepsze w Polsce południowej i południowo-zachodniej, na obszarach o niskich wysokościach nad poziomem morza. Najgorsze warunki panują w górach. Przeciętne warunki są w Polsce północno-wschodniej, w tym zwłaszcza na Podlasiu i Suwalszczyźnie, a także w znacznej części Pojezierza Pomorskiego.

Oprócz wód opadowych, pewną rolę w rozwoju rolnictwa odgrywają stosunki wodne związane z zasobami wód powierzchniowych – rzek i jezior oraz występowaniem wód podziemnych. Są one jednak wypadkową klimatu i jego elementu – opadów, a także w pewnym stopniu ukształtowania powierzchni terenu. Stosunki wodne są w większości obszaru Polski dość korzystne, w Polsce występuje wiele cieków i zbiorników wód powierzchniowych, a wody podziemne zalegają płytko. Polska nie radzi sobie jednak dostatecznie z wykorzystaniem tych wód w produkcji rolnej. Główne wysiłki koncentrują się na melioracji obszarów o nadmiernym uwodnieniu. m.in. na Żuławach Wiślanych.

Oprócz agroklimatu, kluczowym czynnikiem rozwoju rolnictwa są gleby. W Polsce dominują gleby średniej jakości (brunatne i płowe – 52% pokrywy glebowej kraju). Duży jest jednak udział różnego rodzaju gleb słabych i bardzo słabych (bielicowe – 26%, górskie – 6%, bagienne – 7%, antropogeniczne – 1%). Poniżej 10% pokrywy glebowej, stanowią najkorzystniejsze typy gleb: mady rzeczne, czarnoziemy, czarne ziemie czy dobre rędziny. Nawet w tej grupie, w liczącej VI klas bonitacji gleb statystyce, tylko 3,5% pokrywy glebowej kraju mieści się w klasie I lub II. Ponad połowę pokrywy glebowej stanowią gleby klas III i IV, czyli gleby średniej przydatności. Najlepsze obszary gleb w Polsce występują w kilku regionach: Żuławach Wiślanych, części Wyżyny Lubelskiej i części Niziny Śląskiej. Najgorsze z kolei na granicznych obszarach pojezierzy oraz na obszarach bagiennych Polski północno-wschodniej oraz w górach – na południu kraju. Więcej o pokrywie glebowej kraju możesz przeczytać tutaj. Zasadniczo jednak w Polsce wykorzystuje się zarówno lepsze (do produkcji roślinnej) jak i raczej słabe gleby, które znajdują zastosowanie jako łąki i pastwiska wykorzystywane przy chowie bydła.

Ostatnim istotnym czynnikiem przyrodniczym jest ukształtowanie powierzchni. Parametr ten jest w grupie czynników przyrodniczych dla Polski najkorzystniejszy, ponieważ ponad 90% powierzchni kraju stanowią niziny, w większości łagodnie nachylone lub mające charakter rozległych równin. Taki układ rzeźby ma prawie 2/3 powierzchni Polski, zwłaszcza w pasie nizin. Jedynie obszary górskie oraz częściowo – pasa wyżyn i pasa pojezierzy, są terenami o zbyt silnie zróżnicowanej rzeźbie (np. zbyt dużym nachyleniu stoków), co utrudnia lub uniemożliwia prace rolnicze, ale częściowo grunty te można jeszcze wykorzystywać do wypasu zwierząt (np. owiec w górach). Skutkiem ukształtowania powierzchni jest też ekspozycja stoków. Ekspozycja południowa w przypadku państw położonych na półkuli północnej (na północ od zwrotnika raka) jest korzystniejsza, od ekspozycji północnej, zapewnia większą dostawę niezbędnej energii słonecznej.

2. Wybrane regiony rolnicze w Polsce

Jednym z najważniejszych parametrów oceny rozwoju rolnictwa jest jego towarowość, czyli odsetek produktów przeznaczonych na sprzedaż. Wartość towarowości rolnictwa zwykle jest wprost proporcjonalna na warunków jego rozwoju.

Towarowość rolnictwa w Polsce

Źródło: https://zpe.gov.pl/a/czynniki-rozwoju-rolnictwa-polski/DPi0GMflE

Na tej podstawie obszary Polski można podzielić na 4 główne grupy rolne:

  • Obszary o bardzo korzystnych warunkach rozwoju rolnictwa
  • Obszary o korzystnych warunkach rozwoju rolnictwa
  • Obszary o przeciętnych warunkach rozwoju rolnictwa
  • Obszary o niekorzystnych warunkach rozwoju rolnictwa

Do obszarów o najkorzystniejszych warunkach rozwoju rolnictwa należą częściowo: Wyżyna Lubelska, Nizina Śląska, Żuławy Wiślane, Kotlina Sandomierska (fragmenty), Brama Krakowska, częściowo Nizina Wielkopolska, Kujawy (fragmenty południowej części Pojezierza Pomorskiego), Pobrzeże Szczecińskie (fragmenty).

Na bardzo korzystne warunki tych obszarów składają się:

  • Najlepsze lub dobre warunki termiczne, zapewniające długi okres wegetacyjny.
  • Wystarczająca ilość opadów lub możliwość zagospodarowania stosunków wodnych dla nawadniania upraw przy jednoczesnej melioracji gruntów nadmiernie uwodnionych.
  • Optymalne (równinne lub faliste) ukształtowanie powierzchni.
  • Najlepsze lub co najmniej dobre gleby (w tym czarnoziemy, czarne ziemie, rędziny, mady rzeczne i dobre odmiany gleb brunatnych).

Jednym z najlepszych obszarów rolniczych Polski są Żuławy Wiślane co zawdzięczają doskonałym glebom – madom rzecznym

Źródło: https://petlazulawska.pl/wp-content/uploads/2020/09/MG_8119-1080×675.jpg

Do obszarów dość korzystnych, warunkach rozwoju rolnictwa należą: część obszarów pasa nizin: Śląskiej, Wielkopolskiej, Mazowieckiej, część południowych obszarów Pojezierza Pomorskiego (Kujawy), część pasa pobrzeży w tym Nizina Pruska, część pasa wyżyn, w tym Wyżyny Śląskiej i Wyżyny Małopolskiej.

Na korzystne warunki tych obszarów składają się:

  • Dobre lub bardzo dobre warunki termiczne i długi okres wegetacyjny.
  • Ilość opadów lub innych źródeł wód umożliwiająca w miarę stabilną produkcję roślinną.
  • Korzystne ukształtowanie terenu.
  • Średnie gleby, głównie brunatne i płowe.

Większość Kujaw ma dobre warunki rozwoju rolnictwa, ale zmaga się z niewystarczającą wielkością opadów

Źródło: https://s8.flog.pl/media/foto/7113032_wiosenne-kujawy-i-pomorze.jpg

Do obszarów o przeciętnych warunkach rozwoju rolnictwa należą: większość Niziny Mazowieckiej, Nizina Podlaska, Roztocze, Polesie, Pojezierze Mazurskie, Pojezierze Wielkopolskie i i większość Pojezierza Pomorskiego, większość Pasa Pobrzeży, Przedgórze Sudeckie.

Na przeciętne warunki tych obszarów składają się:

  • Zróżnicowane warunki termiczne i zróżnicowany okres wegetacyjny – od długiego, do względnie krótkiego.
  • Zróżnicowane warunki wodne, od obszarów zagrożonych suszą po obszary nadmiernie uwodnione.
  • W większości korzystne lub umiarkowanie korzystne ukształtowanie terenu.
  • W większości średnie gleby brunatne i płowe, miejscami słabe gleby bielicowe.

Nizina Podlaska ze względu na trudniejsze warunki naturalne, zagospodarowana jest przede wszystkim pod łąki i pastwiska

Źródło: https://podlaskie.tv/wp-content/uploads/2017/03/dsc0555.jpg

Do obszarów o niekorzystnych warunkach rozwoju rolnictwa należą: Równina Kurpiowska, Równina Tucholska (Bory Tucholskie) Pojezierze Kaszubskie, Pojezierze Suwalskie, Góry Świętokrzyskie, Pas Karpat, większość Pasa Sudetów, lokalne fragmenty Niziny Mazowieckiej, Niziny Wielkopolskiej i Wyżyny Małopolskiej.

Na niekorzystne warunki tych obszarów składają się:

  • Niskie temperatury powietrza skutkujące znacznie krótszym okresem wegetacyjnym.
  • Niewystarczające lub nadmierne wielkości opadów, przy jednoczesnych deficytach wód powierzchniowych lub podziemnych, albo istnieniu bagien.
  • Często mało korzystne ukształtowanie powierzchni z dużymi deniwelacjami terenu (góry) lub tereny całkowicie płaskie.
  • W większości bardzo słabe lub bezużyteczne gleby: bielicowe, górskie, bagienne.

Obszary górskie bardzo słabo nadają się do wykorzystania rolniczego – jest zimniej, teren jest mocno nachylony, a gleby są słabe

Źródło: http://www.wiecznatulaczka.pl/wp-content/uploads/2014/07/Rusinowa-i-G%C4%99sia-ikona.jpg

3. Pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa w Polsce

Choć podstawą dla rozwoju działalności rolnej są warunki naturalne, umiejętność ich właściwego wykorzystania zależy już w zupełności od czynników pozaprzyrodniczych. Jest ich bardzo wiele i są silnie zróżnicowane.

W wielu krajach świata, jako podstawową miarę rozwoju rolnictwa i tym samym możliwości jego rozwoju, przyjmuje się mechanizację i chemizację rolnictwa. Pierwsze z pojęć odnosi się do ilości wykorzystywanego w rolnictwie sprzętu technicznego, którego podstawowym elementem są ciągniki (traktory), w bardziej zaawansowanej formie – kombajny rolnicze. W tej mierze Polskie rolnictwo należy do teoretycznie ścisłej światowej czołówki najbardziej zmechanizowanych. Pod względem zarówno ogólnej liczby ciągników, jak i ich ilości na 1000 mieszkańców, Polska znajduje się wśród 10 najbardziej zmechanizowanych agrokultur świata. Te informacje niewiele mówią jednak o jakości sprzętu, za to bardzo wiele o rozdrobnieniu gospodarstw i braku umiejętności współdzielenia sprzętu rolniczego przez Polskich rolników. W Polsce jest niemal 1,5 miliona ciągników, czyli więcej niż we Francji czy Niemczech, prawie tyle co w Indiach i niemal dwukrotnie więcej niż w Rosji czy Chinach. W oczywisty sposób można sobie wyobrazić, że moc przerobowa tych maszyn nie jest w pełni wykorzystywana, według danych GUS w Polsce średnio na jeden ciągnik przypada mniej niż 10 ha powierzchni.

Wykorzystanie ciągników jest silnie zróżnicowane przestrzennie. Średnio w Polsce na 1000 ha powierzchni użytków rolnych przypada około 100 ciągników. Zdecydowanie niższe wartości przypadają w tych województwach, gdzie średnia powierzchnia gospodarstw rolnych jest większa (czytaj dalej), czyli na terenie tzw. „Ziem Odzyskanych”. Z kolei tam, gdzie dominują małe gospodarstwa – w Polsce południowo-wschodniej – ciągników jest bardzo dużo; najwięcej w Małopolsce – aż 194 ciągniki na 1000 ha, podczas gdy w lubuskim jest to tylko 45 maszyn na 1000 ha.

Zużycie nawozów chemicznych w kg/ha użytków rolnych i liczba ciągników rolniczych na 1000 ha powierzchni użytków rolnych w 2020 r. w Polsce według województw

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Także w zakresie wykorzystania w rolnictwie nawozów sztucznych, występują duże dysproporcje regionalne. Średnio w Polsce w 2020 r. na jeden hektar użytków rolnych przypadało 133 kg nawozów sztucznych. Najwięcej wykorzystywano ich w opolskim – ponad 190 kg, a średnio więcej w pasie województw środkowo-zachodnich. Najmniejsze zużycie było w małopolskim i podkarpackim – po około 86 kg. Ogółem Polska należy do krajów stosujących nawozy sztuczne w stopniu zrównoważonym, optymalnym – odpowiadającym wartościom dla państw wysokorozwiniętych, jednocześnie nie nadużywając ich (w porównaniu np. z Japonią, gdzie zużycie to jest trzykrotnie większe). Większe zużycie nawozów występuje w tym przypadku w województwach lepiej rozwiniętych, gdzie rolnicy posiadają środki finansowe umożliwiające wykorzystanie chemizacji w rolnictwie.

Bardzo istotnym elementem rozwoju rolnictwa jest struktura agrarna, czyli struktura własnościowa i wielkościowa gospodarstw rolnych. Struktura własnościowa gospodarstw w Polsce jest bardzo prosta, ponieważ niemal 100% gospodarstw to indywidualne (prywatne) gospodarstwa będące własnością rolników. W przeszłości, tj. przed 1989 r., na części terytorium („Ziemie Odzyskane”), funkcjonowały Państwowe Gospodarstwa Rolne, stanowiące własność rządu. Zostały one później sprywatyzowane. Właśnie w tych województwach, w których one istniały, obecnie średnia powierzchnia gospodarstw rolnych jest największa, ponieważ niewielka grupa rolników skupiła większość gruntów dawnych PGR. Odmienna sytuacja panuje w tej części kraju, gdzie PGR-ów nie było, lub było ich niewiele, czyli zwłaszcza w Polsce południowo-wschodniej. Tam na skutek dzielenia gruntów między dziedziczącą rodzinę rolnika, doszło do rozdrobnienia ziemi i gospodarstwa są bardzo małe.

Średnia powierzchnia gospodarstw rolnych  i struktura wielkościowa gospodarstw według województw w Polsce w 2020 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Średnia wielkość gospodarstwa rolnego w Polsce wynosiła w 2020 r. 11,1 ha. To więcej niż w przeszłości, ale znacznie mniej niż w krajach wysokorozwiniętych, gdzie sięga ona kilkudziesięciu lub nawet ponad 100 hektarów. Średnia dla Unii Europejskiej to ponad 16 ha. W Polsce dominuję gospodarstwa małe – 52% ma mniej niż 5 hektarów, 32% między 5 a 15 hektarów, a tylko 16% gospodarstw jest większe niż 15 hektarów. Największe są średnio gospodarstwa „Ziem Odzyskanych” – w zachodniopomorskim to nawet 31 ha, podczas gdy w Małopolsce tylko 4,3 ha. Na „Ziemiach Odzyskanych” jest także największy odsetek większych gospodarstw – w warmińsko-mazurskim 37,6% z nich ma ponad 15 ha, podczas gdy w Małopolskim takich gospodarstw jest tylko 3%. W tym województwie dominują małe gospodarstwa do 5 ha – jest ich aż 81%. Najmniej takich gospodarstw jest na Podlasiu – 29%, gdzie dominują gospodarstwa między 5 a 15 ha (42%).

Jednym z kolejnych czynników rozwoju rolnictwa jest ogólny poziom rozwoju społeczno-gospodarczego, w tym zwłaszcza poziom rozwoju przemysłu, zwłaszcza przemysłu spożywczego, chemicznego i maszynowego. Wskazuje on na zdolność gospodarki do zapewniania niezbędnych dla rozwoju rolnictwa artykułów (urządzenia i maszyny, nawozy, środki ochrony roślin), jak również zdolność do wykorzystania potencjału rolnictwa do tworzenia bardziej złożonych produktów (przetwórstwo spożywcze). Polska zaliczana jest do krajów bardzo wysoko rozwiniętych i czynnik ten bardzo korzystnie wpływa na rozwój polskiego rolnictwa.

Jednym z najważniejszych zakładów przemysłowych (rangi światowej) istotnych dla rozwoju rolnictwa w Polsce jest Grupa Azoty w Puławach (woj. lubelskie) produkujące m.in. nawozy sztuczne

Źródło: https://ocdn.eu/pulscms-transforms/1/FqTktkuTURBXy85NWJhNzQ4MS1lYjI2LTQyZjctYjg3YS01N2ZhYzRlYTQ1ZDguanBlZ5GTBc0EsM0CpA

Istotnym czynnikiem rozwoju rolnictwa jest poziom kultury rolnej, definiowanej jako ogólna wiedza i umiejętności rolników. Czasami pojęcie to utożsamiane jest z kapitałem ludzkim w rolnictwie. Podstawowym kryterium miary jest wykształcenie rolnicze.

Wykształcenie właścicieli gospodarstw rolnych w Polsce w 2010 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Choć wykształcenie rolników w Polsce stale wzrasta, pozostaje ono na relatywnie niskim poziomie. Większość (59%) właścicieli gospodarstw rolnych nie posiada w ogóle wykształcenia rolniczego, a Ci, którzy je posiadają, najczęściej ukończyli jedynie kurs rolniczy. Niewielki jest odsetek osób posiadających wykształcenie wyższe rolnicze (inżynier rolnictwa). Przeciętnie dwukrotnie więcej mężczyzn niż kobiet jest właścicielami gospodarstw rolnych. Choć ogólny poziom wykształcenia jest przeciętnie wyższy u kobiet, to tylko 30% z nich posiada wykształcenie rolnicze, podczas gdy wśród mężczyzn przy niższym poziomie wykształcenia, ukierunkowanie na rolnictwo sięga prawie 50%. Poziom kultury rolnej w Polsce stale się poprawia, ale jest wciąż relatywnie słaby i jest to jeden z czynników ograniczających rozwój polskiego rolnictwa. Statystycznie najgorzej wykształceni są posiadacze najmniejszych, kilkuhektarowych gospodarstw.

Jako ważny czynnik rozwoju rolnictwa postrzegane są zasoby pracy. Pozornie wydaje się, że ten czynnik jest w Polsce niekorzystny, ponieważ obszary wsi, zwłaszcza w Polsce wschodniej, zmagają się z problemem starości demograficznej. Faktycznie jednak, w Polsce mamy obecnie zjawisko przerostu zatrudnienia w rolnictwie, który jest nieadekwatnie wysoki do poziomu rozwoju gospodarczego kraju. W rolnictwie istnieją wciąż spore rezerwy zasobów pracy, które można wykorzystać w innych sektorach gospodarki. W sposób naturalny, wraz z przechodzeniem na emeryturę „małych” rolników w Polsce wschodniej, zachodzi zjawisko koncentracji gruntów i rośnie średnia wielkość gospodarstw rolnych. Starość demograficzna, jakkolwiek niekorzystna społecznie, przyczynia się jednak do poprawy struktury agrarnej i tym samym najpewniej poprawi ogólną produktywność rolnictwa na obszarach dotkniętych tym problemem.

Bardzo istotnym czynnikiem rozwoju rolnictwa jest polityka rolna. Składają się na nią dwa zasadnicze elementy:

  • Krajowa polityka rolna.
  • Wspólna Polityka Rolna Unii Europejskiej.

Krajowa polityka rolna jest obecnie w dużej mierze zbieżna z polityką całej Unii Europejskiej. Państwo dysponuje jednak pewnymi własnymi narzędziami umożliwiającymi wpływ na sektor rolny, takimi jak:

  • Prowadzenie skupów interwencyjnych – czyli odkupowanie przez Państwo płodów rolnych, w celu podniesienia ich ceny na rynku. Działanie to podejmowano często przed wejściem Polski do UE w przypadku kryzysu na rynku płodów rolnych takich jak np. zboże czy mleko.
  • Tworzenie instytucji wspierających rozwój rolnictwa – m.in. szkół rolniczych (w tym wyższych), Ośrodków Doradztwa Rolniczego czy wspomagającej rolnictwo także finansowo Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.
  • Kontrola obrotu gruntami rolnymi, np. wprowadzone w Polsce ograniczenia sprzedaży ziemi rolnej podmiotom zagranicznym.
  • Preferencyjne zasady świadczeń społecznych w ramach KRUS (Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego) – dedykowane wyłącznie rolnikom.

ARiMR wspiera m.in. zmiany strukturalne w Polskim rolnictwie

Źródło: https://www.gov.pl/photo/format/b06fa70e-bdaa-4ced-86f4-7ab8d7d59c04/resolution/1920×810

Obecnie najbardziej istotne znaczenie ma jednak Wspólna Polityka Rolna Unii Europejskiej. Rolnictwo stanowi jeden z głównych wydatków z budżetu Unii (około 30% wydatków na lata 2021-2027). Obejmuje ona kilka kluczowych elementów:

  • Dopłaty bezpośrednie – wsparcie finansowe dla rolników z tytułu posiadania gospodarstwa przyznawane  raz do roku, a także do wybranych upraw lub chowu wybranych zwierząt. Kwoty różnią się między sobą i wynoszą od kilkudziesięciu do kilkuset złotych rocznie za każdy hektar/sztukę.
  • Hamowanie importu tańszych płodów rolnych spoza UE i preferowanie własnych, unijnych wyrobów rolnych.
  • Finansowanie prowadzonych przez rządy skupów interwencyjnych.
  • Limity produkcji niektórych wyrobów (obecnie już znoszone) np. mleka czy cukru, w celu sztucznego podniesienia ich ceny.
  • Finansowanie przemian strukturalnych w rolnictwie, w celu poprawy jego wydajności i konkurencyjności.
  • Pula środków na rozwój obszarów wiejskich, w tym tworzenie na ich obszarze pozarolniczych miejsc pracy, inwestycje w infrastrukturę oraz rozwój życia społecznego.

Jednym z elementów polityki rolnej jest dokładne znakowanie krajów pochodzenia produktów dostępnych w sklepach

Źródło: https://warszawawpigulce.pl/wp-content/uploads/2015/12/DSC_1314.jpg

4. Przemiany strukturalne w Polskim rolnictwie

Wpływ czynników przyrodniczych na przemiany strukturalne w polskim rolnictwie

Przemiany w polskim rolnictwie zachodzą m.in. na skutek zmian w środowisku naturalnym. Najważniejszą z nich są zmiany klimatu, które prowadzą do ogólnego wzrostu globalnej temperatury powietrza i zwiększenia liczby ekstremalnych zjawisk pogodowych. Wzrost temperatury powietrza wiąże się z szansą na wprowadzenie upraw wymagających dłuższego okresu wegetacyjnego. W ciągu ostatnich 30 lat w istotnym stopniu wzrosła w Polsce opłacalność i popularność ciepłolubnej kukurydzy. Pojawiają się nawet gospodarstwa inwestujące w winorośl, która była powszechniej uprawiana w Polsce w średniowieczu. Średni okres wegetacyjny w Polsce w ciągu ostatnich 30 lat wydłużył się już o ponad 10 dni.

Prawdopodobieństwo dojrzewania kukurydzy – porównania okresu 1941 – 1990 i po 2010 r.

Źródło: Nieróbca A., 2020; https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=&cad=rja&uact=8&ved=2ahUKEwiS6_O-s6_2AhXlmIsKHUpbBBgQFnoECCIQAQ&url=https%3A%2F%2Fwww.gov.pl%2Fattachment%2F2b35ce26-8407-4e55-ab3b-635de805e12a&usg=AOvVaw3LfpfGnj2wPkPKV6DmactF

Oprócz potencjalnych korzyści, ze zmianami klimatycznymi wiążą się głównie zagrożenia. Największym z nich jest problem suszy, który coraz silniej dotyka obszary środkowej Polski – główne tereny rolne kraju. Po suszach następują z kolei bardzo często gwałtowne opady, często z gradobiciami. Dodatkowo pojawia się coraz więcej trąb powietrznych, kiedyś niemal zupełnie nieobserwowanych. Wszystkie te elementy powodują olbrzymie straty w rolnictwie, znacząco podnosząc zwłaszcza koszt produkcji warzyw i owoców. Postępujące negatywne skutki zmian klimatu będą w coraz większym stopniu ograniczać rozwój polskiego rolnictwa.

Gminy dotknięte problemem suszy w ostatnich latach

Źródło: https://portalstatystyczny.pl/zagrozenie-susza-w-polsce/

Wpływ czynników pozaprzyrodniczych na przemiany strukturalne w polskim rolnictwie

Rolnictwo Polski zmienia się m.in. z powodów historycznych i politycznych. Przed 1989 r. w Polsce funkcjonowały jednocześnie dwa systemy gospodarki rolnej – indywidualny (prywatny) oraz państwowy, skupiony wokół Państwowych Gospodarstw Rolnych (PGR), który kontrolował około 18% powierzchni gruntów w 1989 r., głównie na obszarach tzw. „Ziem Odzyskanych”. Przemiany społeczno-gospodarcze na przełomie 1989 i 1990 r. doprowadziły do urynkowienia gospodarki, także w sektorze rolnym. W tych warunkach PGR-y, będące symbolem najgorszej nieudolności gospodarki socjalistycznej i masowego rozkradania dobra publicznego, a według najnowszych badań – posiadały 4-krotny przerost zatrudnienia ponad potrzeby (ukrywanie bezrobocia). Jednostki te na masową skalę zbankrutowały w bardzo krótkim czasie w latach 90-tych, a ich grunty zostały wykupione przez rolników indywidualnych. W ten sposób doszło do istotnego zróżnicowania wielkości indywidualnych gospodarstw rolnych w Polsce. Na południowym-wschodnie, gdzie PGRów nie było – pozostały małe gospodarstwa, z kolei na „Ziemiach Odzyskanych”, gdzie niewielka grupa rolników wykupiła większość gruntów po PGR – powstały znacznie większe jednostki.

Upadek PGR spowodował istotny kryzys na rynku pracy obszarów wiejskich Polski północnej i zachodniej

Źródło: https://d-art.ppstatic.pl/kadry/k/r/1/c0/ed/5fce57a59ec8b_o_full.jpg

Kolejne istotne przemiany rolnictwo w Polsce przeszło po 2004 r. Wdrożenie Wspólnej Polityki Rolnej w istotny sposób poprawiło sytuację finansową rolników i sytuację wsi. Jednocześnie jednak spora grupa rolników nie przetrwała przemian i najmniejsze gospodarstwa są sukcesywnie sprzedawane większym rolnikom. Problemem związanym z wejściem Polski do UE był wykup polskiej ziemi przez zagranicznych rolników, np. z Niemiec czy Danii, gdzie dopłaty bezpośrednie miały znacznie wyższe kwoty niż w Polsce. W ten sposób powstały na terenie naszego kraju olbrzymie farmy zarządzane przez rolników zza granicy, przy jednoczesnym pogorszeniu sytuacji konkurencyjnej polskich producentów.

Jednym z istotnych elementów zmian strukturalnych w Polskim rolnictwie w ostatnich 30-latach jest podniesienie kultury rolnej, za sprawą wzrostu poziomu wykształcenia polskich rolników. W 2010 wykształcenie rolnicze posiadało 25% właścicieli gospodarstw, podczas gdy w 1996 było to niewiele ponad 12%. Jednocześnie wzrosła liczba osób z wykształceniem wyższym (z 2,5% do prawie 10%), średnim (z 17% do 31%) i zasadniczym zawodowym (z 31% do 40%), a spadła liczba osób bez wykształcenia.

Zmiany obejmują też przekształcenia zachodzące w strukturze agrarnej. Rośnie średnia powierzchnia gospodarstw rolnych. Mali rolnicy stopniowo zanikają na rzecz większych. Średnio gospodarstwo rolne w 2004 (rok wejścia do UE) liczyło 7,5 ha. W 2009 r. było to już 8 ha, w 2014 – 9,5 ha. Obecnie (2019/2020) wartość ta przekracza już 11 hektarów.

W Polsce coraz większą popularnością cieszą się różnego rodzaju produkty regionalne. Coraz większa grupa rolników prowadzi różnego rodzaju działalność wytwórczą, związaną m.in. z produkcją serów, masła, śmietany czy mleka, wykorzystując do tego własne mleko z chowu bydła. Popularne są jajka „bezpośrednio od rolnika” oraz miód pszczeli. W ten sposób tworzy się więź między rolnikami i lokalną społecznością.


W rolnictwie obserwuje się także zmiany w organizacji produkcji. Choć w kraju dominuje tzw. rolnictwo zrównoważone, dochodzi do przemian, które są odpowiedzią na zmieniające się oczekiwania konsumentów żywności. Obecnie w Polskim rolnictwie dominują dwa główne kierunki:

  • Rolnictwo przemysłowe – będące odpowiedzią na oczekiwania niskiej ceny płodów rolnych przez konsumentów. Koncentruje się na maksymalizacji towarowości produkcji rolnej, powiększaniu areału zasiewu rolnego i zwiększaniu pogłowia chowu zwierzęcego. Produkcja jest silnie zmechanizowana i wykorzystuje nawozy sztuczne.
  • Rolnictwo ekologiczne – będące odpowiedzią na oczekiwanie żywności wyższej jakości i bardziej naturalnej. Koncentruje się na jakości produktu, stosowaniu naturalnych nawozów oraz minimalizacji wpływu na środowisko.