Polska gospodarka opiera się głównie na usługach, jednak nasz kraj posiada ponadprzeciętnie wysokie zatrudnienie w rolnictwie i przemyśle, w porównaniu z innymi państwami na tym poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego. jednocześnie bezrobocie w Polsce należy obecnie do najniższych na świecie.
Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)
Społeczeństwo Polski na tle Europy
VI Rynek pracy w Polsce i w Europie
1. Sektory gospodarki narodowej i ich znaczenie
Tradycyjny podział gospodarki na sektory obejmuje 3 jej główne działy:
- Rolnictwo – pierwszy sektor, zajmuje się uprawą roślin i hodowlą zwierząt. Obejmuje także leśnictwo i rybołówstwo.
- Przemysł – drugi sektor, zajmuje się wydobyciem surowców i ich przetwarzaniem w celu wytworzenia jednolitych produktów na masową skalę z zastosowaniem zaawansowanego podziału pracy. Obejmuje górnictwo, przetwórstwo oraz budownictwo i wytwarzanie energii.
- Usługi – trzeci sektor, obejmuje działalność prowadzącą do powstawania indywidualnych, niepowtarzalnych dóbr przeznaczonych dla konkretnego odbiorcy, których konsumpcja ma charakter natychmiastowy, a magazynowanie jest bezcelowe lub niemożliwe. Obejmuje zarówno towary jak i dobra niematerialne.
W dużym uproszczeniu w geografii przyjmuje się, że kraje lepiej rozwinięte to takie, które mają najwyższe zatrudnienie w usługach i niskie w rolnictwie. Dzieje się tak za sprawą użycia maszyn w uprawie Ziemi i produkcji towarów, a tym samym uwolnieniu rąk do pracy w dochodowym sektorze usług. Problematyczny jest jednak procentowy udział przemysłu w zatrudnieniu, ponieważ zależy on w dużym stopniu do specyfiki gospodarczej państwa. Na świecie są kraje wysokorozwinięte zarówno o wysokim zatrudnieniu w przemyśle (Niemcy), jak i relatywnie niewielkim (Wielka Brytania).
2. Struktura zatrudnienia w Polsce i w Europie
Struktura zatrudnienia w Polsce zmienia się wraz z upływem czasu. W okresie PRL za sprawą silnej industrializacji (uprzemysłowienia) wzrastało zatrudnienie w przemyśle, z kolei po 1990 r. dynamicznie rośnie zatrudnienie w usługach, co związane było z rozwojem gospodarki rynkowej. Obecnie niemal 60% Polaków pracuje w sektorze usługowym, a już poniżej 10% – w rolnictwie. Dzięki reindustrializacji Polski nieco wzrosło także zatrudnienie w przemyśle, które w 2019 r. osiągnęło 32%.
Struktura zatrudnienia w Polsce według sektorów gospodarki narodowej w latach 1960-2019 (kliknij, aby powiększyć)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych rozproszonych.
Zmiany obserwowane w ostatnich kilkudziesięciu latach są typowe dla kraju dynamicznie rozwijającego się. Warto zauważyć, że jeszcze w okresie II RP, czyli niemal 100 lat temu, Polska miała niemal 70% zatrudnienie w rolnictwie – co było na poziomie obecnie istniejących, najsłabiej rozwiniętych państw afrykańskich. W ostatnich latach obserwujemy nadal postępujący wzrost zatrudnienia w usługach i spadek w rolnictwie, przy utrzymującym się wysokim zatrudnieniu w przemyśle. Dzieje się tak, ponieważ Polska gospodarka ma charakter produkcyjny, a nasz kraj jest europejskim liderem w wielu branżach przemysłu. Zatrudnienie w usługach jest jednak relatywnie niskie, ponieważ w krajach o takim poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego powinno wynosić 70-80%. Odpowiada za to przerost zatrudnienia w rolnictwie, które jest związane z duża liczbą rolników posiadających bardzo małe gospodarstwa – znacznie mniejsze niż w USA czy krajach Europy Zachodniej.
Struktura zatrudnienia niewiele nam jednak mówi, jeżeli nie odniesiemy jej do ogólnej liczby pracujących i bezrobotnych. Podstawowym parametrem pomiaru jest tutaj poziom aktywności zawodowej, czyli odsetek osób pracujących i bezrobotnych (poszukujących pracy) w ogólnej grupie osób w wieku produkcyjnym (a nawet szerszym bo w przedziale 15-89 lat).
Aktywność ekonomiczna ludności Polski w III kwartale 2021 r. (kliknij, aby powiększyć)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Okazuje się, że w Polsce aktywnych zawodowo jest poniżej 60% osób w grupie pracujących. jest to wynik niższy niż w wielu krajach Europy Zachodniej i Północnej, ale też nieodbiegający znacząco od światowych norm, a wyższy niż np. w krajach Europy Południowej. Wartym odnotowania jest niewielki poziom aktywności zawodowej kobiet – znacząco niższy niż mężczyzn i dalece niższy niż w innych krajach wysokorozwiniętych.
Aktywność ekonomiczna ludności wybranych państw Unii Europejskiej wg. metodologii Eurostatu w 2020 r.*
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu*
*Inna metodologia pomiaru powoduje znacznie wyższe wartości, niż BAEL stosowany w Polsce przez GUS.
Struktura zatrudnienia i wskaźnik zatrudnienia różnią się w Polsce w zależności od regionu. Ściana wschodnia charakteryzuje się przeciętnie niższym wskaźnikiem zatrudnienia i większym w nim udziałem rolnictwa (np. podlaskie, lubelskie, świętokrzyskie). Przemysł osiąga z kolei wysoki udział w zatrudnieniu na Śląsku, zwłaszcza w województwie śląskim. We wszystkich polskich województwach w zatrudnieniu dominują usługi, ale ich udział jest najwyższy w województwie mazowieckim – za sprawą obecnej tutaj Warszawy. Usługi rozwijają się przede wszystkim w dużych miastach. Wskaźnik zatrudnienia jest z kolei przeciętnie wyższy w sąsiedztwie prężnych metropolii – Warszawy, Gdańska, Wrocławia i Poznania oraz w mniejszym stopniu – Krakowa – które oddziałują na wskaźnik w całym województwie.
Wskaźnik zatrudnienia w wieku 15-64 lat oraz liczba i struktura zatrudnienia według sektorów gospodarki narodowej w województwach Polski w 2020 r. (kliknij, aby powiększyć)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Struktura zatrudnienia Polski i innych państw różni się. Kraje Europy Zachodniej i Północnej mają z reguły wysokie zatrudnienie w usługach, sięgające nawet 80% (Szwecja). Część krajów Europy Południowe i Bałkanów ma nieco wyższe (Hiszpania) lub wyraźnie wyższe zatrudnienie w rolnictwie (np. Rumunia). Czechy są jednym z liderów zatrudnienia w przemyśle, jednocześnie mają względnie podobną do Polski ilość pracujących w Usługach. Jednym z najmniejszych jest zatrudnienie w rolnictwie w Niemczech, gdzie dominuje oparte o maszyny rolnictwo przemysłowe.
Struktura zatrudnienia w wybranych państwach Europy w 2020 roku
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat.
3. Bezrobocie w Polsce i w Europie
Pod pojęciem bezrobocia rozumie się osoby pozostające bez pracy, ale będące aktywne zawodowo i poszukujące zatrudnienia. Nie są więc bezrobotnymi osoby rezygnujące z pracy, uczniowie czy emeryci. Bezrobocie można podzielić na kilka sposobów np. ze względu na czas trwania, przyczynę czy sposób ewidencjonowania. Zawsze postrzega się je jednak jako zjawisko negatywne, któremu należy przeciwdziałać. Wysokie bezrobocie nie tylko osłabia gospodarkę, ale też powoduje szereg negatywnych skutków społecznych. Warto odnotować, że bezrobocie najczęściej jest odwrotnie wysokie to tempa wzrostu PKB. Im szybciej rozwija się gospodarka – tym mniejsze bezrobocie. Kłopoty gospodarcze (spowolnienie wzrostu lub spadek PKB) oznaczają zwykle wzrost bezrobocia.
Bezrobocie w Polsce na tle dynamiki PKB w latach 1990-2021
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Podstawową miarą bezrobocia w Polsce jest stopa bezrobocia rejestrowanego, tj. liczba osób bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowych Urzędach Pracy w stosunku do wszystkich osób aktywnych zawodowo (pracujący + bezrobotni). Bezrobocie w Polsce charakteryzowało się w przeszłości występowaniem falami. Wybitnie niekorzystnie rozpoczęły się dla Polski lata 90-te, kiedy restrukturyzacja gospodarki polegająca na likwidowaniu przedsiębiorstw państwowych, prywatyzacji i wprowadzaniu zasad konkurencji rynkowej doprowadziła do fali bankructw w branży rolniczej (Państwowe Gospodarstwa Rolne – PGR) i przemysłowej (duże państwowe zakłady przemysłowe), tworząc wielką falę bezrobocia strukturalnego. Jeszcze przez około 15 lat po tych wydarzeniach wciąż na bezrobociu były osoby, które utraciły zatrudnienie na przełomie lat 80-tych i 90-tych i nie odnalazły się w sektorze usługowym, ani w innych branżach rolnych i przemysłowych. Dodatkowo na początku lat 90-tych miał miejsce kryzys gospodarczy w ZSRR, który spowodował także załamanie PKB Polski, co spotęgowało problem bezrobocia w kraju.
Końcówka lat 90-tych była już jednak okresem wielkiego wzrostu gospodarczego, co skutkowało znacznym obniżeniem bezrobocia. Jednak w latach 2000-2002 doszło do kolejnego pogorszenia sytuacji gospodarczej na świecie, a Polska zmierzyła się z bardzo dużą falą bezrobocia koniunkturalnego, którego problemy były spotęgowane wejściem na rynek pracy roczników wyżu demograficznego lat 80-tych. Bezrobocie osiągało wtedy rekordowe, ponad 20% poziomy, a sytuacja rynku pracy była bardzo trudna.
Poprawa sytuacji gospodarczej po 2005 r. i emigracja zarobkowa bezrobotnych po wejściu do Unii Europejskiej doprowadziły do dużego spadku bezrobocia, jednak w latach 2008-2009 doszło do kolejnego wielkiego kryzysu gospodarczego, którego druga fala miała miejsce w latach 2013-2014. Bezrobocie ponownie wtedy wzrosło (ponownie typ koniunkturalny), choć nie tak mocno jak wcześniej.
W ostatnich latach Polska przeżywała „złoty okres” na rynku pracy, a bezrobocie osiągnęło najniższe poziomy w historii, osiągając niewiele ponad 5%. Przejściowe i raczej umiarkowane kłopoty na rynku pracy pojawiły się w związku z falą bankructw na skutek lockdownów w czasie epidemii COVID-19, ale gospodarka szybko powróciła na ścieżkę wzrostu i bezrobocie znowu spadło. Jednocześnie w całym okresie 1990-2021 było widoczne bezrobocie sezonowe w okresie zimowym związane z ograniczeniem wtedy pracy w niektórych branżach – budownictwie, rolnictwie, handlu i turystyce.
Zmiana bezrobocia w Polsce 2004 r. i 2017 r. według powiatów
Źródło: Skuteczneraport.pl; https://skuteczneraporty.pl/blog/jak-zmienialo-sie-bezrobocie-w-latach-2004-2017/
Mimo ogólnego obniżenia poziomu bezrobocia w całym kraju, wciąż istnieją duże różnice regionalne. Najlepsza sytuacja na rynku pracy od wielu lat jest w Wielkopolsce oraz w sąsiedztwie dużych miast np. Warszawy, Krakowa, Wrocławia i Gdańska, które są uważane za chłonne rynki pracy, tj. zdolne do przyjęcia wielu pracowników. Zła sytuacja na rynku pracy charakteryzuje część powiatów tzw. „Ziem Odzyskanych” (zachodniopomorskie i warmińsko-mazurskie), które mają peryferyjne znaczenie gospodarcze, a w przeszłości borykały się z olbrzymią falą bezrobocia strukturalnego na skutek upadku PGR-ów. Nienajlepsza jest także sytuacja w niektórych powiatach Polski wschodniej, której potencjał gospodarczy jest znacznie niższy niż w sąsiedztwie dużych metropolii.
Bezrobocie w Polsce obecnie (2021) należy do najniższych w Europie i na Świecie. Równie dobra sytuacja jest jedynie w Niemczech i Czechach, gdzie poziom tego wskaźnika jest podobny. Według miar instytutu statystycznego Unii Europejskiej (Eurostat), które inaczej definiuje pojęcie bezrobocia niż Polska (przez co jest ono niższe, ponieważ uwzględnia się tylko osoby faktycznie nieposiadające pracy), w Europie Środkowej mamy najkorzystniejszą sytuację na rynku pracy. Znacznie gorzej wypadają pod tym względem kraje Europy Południowej. W niektórych państwach, takich jak Grecja czy Hiszpania bezrobocie sięga prawie 15%, czyli jest 4-krotnie wyższe niż w Polsce. Tylko nieco lepiej jest we Włoszech (9,5%). W gorzej rozwiniętych krajach Bałkanów – Czarnogórze czy Macedonii Północnej, bezrobocie jest z koei jeszcze wyższe i sięga niemal 20%. W krajach Europy Południowej szczególnym problemem jest brak pracy wśród ludzi młodych. Dla porównania średnia dla Unii Europejskiej to 7%.
Stopa bezrobocia w Europie w 2021 r. według Eurostat
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat.
4. Przyczyny i skutki bezrobocia
Mówiąc o przyczynach bezrobocia należy odnieść się do jego rodzajów, ponieważ przyczyny różnią się między sobą w zależności od zdarzeń gospodarczych.
Podział bezrobocia ze względu na przyczynę uwzględnia:
- Bezrobocie frykcyjne – naturalne bezrobocie, występujące w każdej gospodarce rynkowej. Ma charakter tymczasowy i związany jest ze zmianą pracy przez pracownika na skutek poszukiwania innego zajęcia, wyższego wynagrodzenia lub w wyniku zmiany miejsca zamieszkania.
- Bezrobocie koniunkturalne (cykliczne) – związane jest z wahaniami sytuacji gospodarczej, występuje w okresach dekoniunktury, tj. zmniejszenia tempa wzrostu PKB lub wręcz recesji gospodarczej. Najczęściej skutkuje nagłą falą zwolnień dużej liczby pracowników, zwykle o niskich kwalifikacjach, najczęściej pracowników fizycznych. Zmniejsza się wraz z poprawą sytuacji gospodarczej.
- Bezrobocie strukturalne – związane jest ze zmianami organizacyjnymi w gospodarce, np. restrukturyzacją zatrudnienia w sektorze przemysłowym na skutek przejścia z gospodarki socjalistycznej do rynkowej, albo w związku z likwidowaniem wybranej gałęzi gospodarki z powodów ekonomicznych lub ekologicznych (np. branża górnicza, PGR). Skutkuje dużym bezrobociem wśród wybranych grup pracowników, najczęściej fizycznych pracowników przemysłowych, niezdolnych do przekwalifikowania się (np. do sektora usługowego). Bardzo często powoduje długotrwałe i niemożliwe do likwidacji bezrobocie. Ogranicza się do obszarów geograficznych, na których dokonywano przekształceń strukturalnych, np. zagłębi przemysłowych.
- Bezrobocie sezonowe – występuje corocznie poza sezonem letnim, kiedy znacząco, ale tymczasowo – zwiększa się liczba miejsc pracy w branżach takich jak rolnictwo czy turystyka. Może się także odnosić do innych prac sezonowych, związanych np. ze Świętami czy wydarzeniami cyklicznymi, do których angażowani są dodatkowi pracownicy.
- Bezrobocie technologiczne – związane jest z wypieraniem pracowników fizycznych przez maszyny (automatyzacja produkcji), którzy nie posiadając wyższych kwalifikacji mają problem ze znalezieniem pracy.
Skutki wysokiego bezrobocia to z kolei:
- Pogorszenie sytuacji finansowej bezrobotnego i obniżenie jakości życia.
- Pogorszenie nastroju, utrata wiatry w siebie, problemy ze zdrowiem w tym ze zdrowiem psychicznym.
- Utrata przez bezrobotnego kontaktu z aktualną wiedzą w wykonywanym zawodzie.
- Konflikty rodzinne.
- Popadanie przez bezrobotnych w uzależnienia, zwłaszcza alkoholizm.
- W skrajnych przypadkach bezdomność bezrobotnych.
- Ryzyko wzrostu przestępczości na obszarach dotkniętych bezrobociem.
- Pogorszenie sytuacji finansowej Państwa i samorządów.
- Osłabienie tempa wzrostu gospodarczego.
- Emigracja zarobkowa w przypadku długotrwałych problemów ze znalezieniem pracy.
Warto jednak zauważyć, że dla gospodarki problemem jest nie tylko wysokie bezrobocie, ale też brak bezrobocia. Zbyt mała ilość osób poszukujących pracy może skutkować brakiem możliwości rekrutacji nowych pracowników i tym samym – hamować rozwój przedsiębiorstw i całej gospodarki. W takiej sytuacji jest obecnie Polska. Przy relatywnie małej aktywności zawodowej społeczeństwa, brakuje rąk do pracy w bardzo wielu zawodach – zwłaszcza w grupie pracowników fizycznych.
Brak komentarzy