Tożsamość regionalna obywateli Polski jest ważnym elementem lokalnego patriotyzmu. Przejawem więzi z regionem może być poczucie przynależności do grupy etnograficznej lub identyfikacja z wybranym samorządem wojewódzkim. Znajomość własnego regionu jest ważną wiedzą dla każdego mieszkańca.

Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)


Własny region – mała ojczyzna

I Własny region

1. Regiony w Polsce

Pojęcie regionu może być rozumiane na wiele sposobów. W geografii fizycznej pod pojęciem regionu rozumie się krainy (regiony) fizycznogeograficzne – w Polsce jest ich całe mnóstwo, a zgrupowano jest w 7 głównych pasów rzeźby terenu. Więcej na ten temat możesz przeczytać tutaj. W geografii społeczno-ekonomicznej region utożsamiany jest najczęściej albo z obszarem historyczno-kulturowym np. regionem etnograficznym (np. Kaszuby czy Kociewie), albo z obszarem administracyjnym obejmującym jedno województwo. Więcej na temat podziału Polski na regiony kulturowe możesz przeczytać tutaj.

Jeden z wariantów podziału Polski na regiony historyczno-kulturowe

Źródło: https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1DiKD2bd1nPR/1/yFmIuOEJEXCNhCLgskAoNiVyyAliQ7b9.jpg

Wspólnym elementem wszystkich podziałów na regiony, jest rozumienie pod tym pojęciem dużego terytorium. W Polsce o wariant historyczno-kulturowy oparty został podział administracyjny kraju wprowadzony w 1999 r. Wcześniej nazwy województw wynikały wprost z siedziby województwa np. województwo którego siedziba mieściła się w Gdańsku było po prostu województwem gdańskim. Nowy podział w nazewnictwie mocno nawiązuje do regionów historycznych takich jak: Pomorze, Kujawy, Warmia i Mazury, Ziemia Lubuska, Wielkopolska, Mazowsze, Podlasie, Śląsk, Opolszczyzna, Ziemia Łódzka, Lubelszczyzna, Małopolska. Jedynie województwa podkarpackie (Małopolska wschodnia) i świętokrzyskie (Małopolska północna) wprost nawiązują do obszarów fizycznogeograficznych.

Województwa w Polsce w 2020 r. na tle granic lądowych i morskich państwa

Źródło: https://stat.gov.pl/files/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultstronaopisowa/6365/1/1/podzial_administracyjny_polski_2020.png

Władze rządowe podjęły w Polsce wysiłek, w celu budowania związków mieszkańców województw ze swoimi regionami. W tym celu utworzono m.in. administrację samorządową, pozostawiając mieszkańcom każdego z regionów umiarkowaną autonomię w zakresie sprawowania władzy. Mieszkańcy województw wybierają swoich przedstawicieli do ciała uchwałodawczego – sejmiku województwa. W zakresie jego kompetencji znajduje się szereg ważnych działań – np. infrastruktura i transport, niektóre obszary edukacji (np. szkolnictwo wyższe) i ochrony zdrowia czy inwestycji, a także kultury i sportu. Ważnym elementem zadań samorządu województwa jest promocja regionu. Także władze samorządowe starają się więc utrzymywać i budować więzi mieszkańców z regionem. Jednym z aspektów takich działań jest np. powoływanie młodzieżowych rad województwa w celu wzmacniania więzi z regionem wśród młodzieży.

Interesy mieszkańców regionu w Sejmiku reprezentują Radni – wybierani w wyborach samorządowych

Źródło: https://pomorskie.eu/wp-content/uploads/2022/06/IMG_20220627_113248-exif-remove-scaled.jpeg

Obecnie istniejący podział na 16 województw, choć obowiązuje już od ponad 20 lat – budzi wciąż kontrowersje. Zdaniem części osób – regionów jest zbyt wiele, innych – zbyt mało. Jeszcze inni postulują zmiany granic istniejących województw. Np. w województwie pomorskim znajduje się miasto Słupsk, które ma niewielkie powiązania z Gdańskiem (znacznie większe z Koszalinem w zachodniopomorskim) i geograficznie leży na Pomorzu Zachodnim. Z kolei blisko związane z Gdańskiem miasto Elbląg (region historyczny – Pomorze Gdańskie) umieszczono w województwie warmińsko-mazurskim. Takich przykładów jest oczywiście więcej.

2. Charakterystyka własnego regionu

Jednym z celów tego tematu jest przygotowanie charakterystyki własnego regionu. Powinna ona obejmować:

Określenie położenia własnego regionu

Podstawowym zagadnieniem jest umiejętność wskazania własnego regionu na mapie. W tym celu warto przeanalizować mapy: podziału administracyjnego, regionów historyczno-kulturowych, regionów fizycznogeograficznych i na tej podstawie wskazać, do których z nich zalicza się własny obszar zamieszkania.

Charakterystyka środowiska przyrodniczego i cech regionu

Dla realizacji tego zagadnienia konieczne będzie posłużenie się szeregiem źródeł geograficznych. Z pomocą przyjdą oczywiście mapy i atlasy geograficzne, dane statystyczne, a w uzupełnieniu mogą pomóc obserwacje terenowe. Wśród elementów, które powinna zawierać charakterystyka są:

  • Ukształtowanie powierzchni regionu – obejmujące informacje nie tylko ogólne o jego rzeźbie, ale też uwzględniające elementy wyróżniające np. najwyższy i najniższy punkt, jeżeli w jakiś sposób są one szczególne na tle Polski.
  • Informację o klimacie i zjawiskach pogodowych w regionie – szczególnie w kontekście ewentualnych odchyleń od normy dla Polski lub występowania zjawisk nietypowych dla innych regionów (takich jak nadmorska bryza nad Bałtykiem czy wiatr halny w Tatach).
  • Budowę skalną regionu i jego bogactwa mineralne – tu warto wskazać przede wszystkim surowce o znaczeniu gospodarczym oraz skały stanowiące podstawy dla tworzącej się pokrywy glebowej. Warto także dostrzec elementy wyjątkowe takie jak np. bursztyn nad Bałtykiem, obecność skał krasowych itp.
  • Pokrywę glebową regionu – warto wskazać ogólną strukturę gleb w regionie (także według klas bonitacyjnych) jak również wskazać ich przestrzenne rozmieszczenie (zapewne w regionie są obszary koncentracji wybranych typów gleb).
  • Faunę i florę regionu – oprócz ogólnego wskazania do jakiej strefy klimatyczno-roślinnej region należy, warto wskazać gatunki szczególnie istotne w regionie (np. z powodu objęcia ich ochroną), wskazać rozmieszczenie głównych kompleksów leśnych i ich typów oraz obszarów podmokłych.
  • Przyrodę chronioną w regionie – tu należy zwrócić uwagę na istniejące w regionie formy ochrony przyrody – Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, pomniki przyrody i inne, także międzynarodowe (Obszary Natura 2000, Rezerwaty Biosfery UNESCO), gatunki objęte ochroną itp.

Charakterystyka ludności regionu

Wśród źródeł odnoszących się do ludności regionu, szczególnie cenne będą dane statystyczne GUS i różnych instytucji rządowych i samorządowych. Mogą one zostać uzupełnione o wywiady i badania ankietowe. Warto przejrzeć mapy tematyczne w atlasach geograficznych i przewodniki turystyczne. Wśród elementów, które powinna zawierać charakterystyka są:

  • Liczba i rozmieszczenie ludności w regionie – wskazanie np. na mapie gęstości zaludnienia głównych obszarów koncentracji i uzasadnienie ich występowania w tym miejscu. Cenne będzie także wskazanie na zmiany zaludnienia w czasie i perspektywy na przyszłość.
  • Struktura demograficzna regionu – obejmująca strukturę płci i wieku, elementy takie jak wskaźnik feminizacji, wskaźnik obciążenia demograficznego i ogólną ocenę wyglądy piramid wieku i płci.
  • Ruch ludności w regionie – obejmujący ruch naturalny (przyrost naturalny i jego składowe) oraz migracje – także ze wskazaniem ich kierunku (wewnętrznych i zewnętrznych).
  • Struktura narodowościowa i etniczna regionu – ten punkt będzie szczególnie cenny w regionach, w których znajdują się mniejszości takich jak np. województwo pomorskie, podlaskie, śląskie czy opolskie. W większości regionów można ponadto wskazać mniej lub bardziej istotne grupy etnograficzne. Kluczowe jest wskazanie skąd struktura opisywana się wzięła.
  • Struktura wyznaniową regionu – tutaj oprócz wskazania wyznań innych niż katolicyzm, warto zwłaszcza odnotować liczbę osób osób niewierzących i ich zmianę w czasie, a także zapoznać się ze wskaźnikami dominicantes oraz communicantes. Warto wskazać, jakie czynniki mają na to wpływ.
  • Sieć osadnicza regionu – tutaj należy wskazać rozmieszczenie większych miast oraz opisać stan procesów urbanizacyjnych w regionie, a także występowanie aglomeracji i ich granice oraz rolę pełnioną przez nie w regionie.
  • Wyróżniające elementy dziedzictwa regionu – m.in. istotne obiekty architektury, zabytki, regionalne obyczaje nietypowe dla reszty kraju itp.

Charakterystyka gospodarki regionu

Tutaj ponownie z pomocą w opracowaniu przyjdą przede wszystkim dane statystyczne m.in. te pochodzące z GUS czy Powiatowych Urzędów Pracy. Pomocne mogą okazać się informacje uzyskane bezpośrednio od podmiotów gospodarczych – czy to korzystając z publikowanych przez nie danych, czy w postaci przeprowadzonych badań np. wywiadu lub ankiety. Wśród elementów, które powinna zawierać charakterystyka są:

  • Struktura zatrudnienia w regionie – powinna odnosić się do ogólnej struktury regionu z podziałem na sektory gospodarki narodowej, ale też wskazywać ewentualne elementy wyróżniające poszczególne części regionu.
  • Sytuacja rynku pracy – przede wszystkim powinno się tutaj uwzględnić stopień aktywności zawodowej ludności i poziom bezrobocia. Cenne byłoby wskazanie zmian bezrobocia w skali czasu i jego rozmieszczenia przestrzennego oraz dominujących typów bezrobocia.
  • Sytuacja rolnictwa w regionie – w opracowaniu należy odnieść się do warunków rozwoju rolnictwa oraz wskazać jaki jego typ dominuje (produkcja roślinna czy zwierzęca) – co może być także zróżnicowane w obrębie regionu. Warto wskazać główne uprawiane i hodowane gatunki roślin i zwierząt, także jeśli to możliwe – w przestrzeni regionu.
  • Sytuacja przemysłu w regionie – powinna obejmować informację o zatrudnieniu w przemyśle i jego zmianach w czasie oraz lokalizacji wiodących okręgów przemysłowych i ich typie (jeśli występują). Warto wskazać też główne zakłady przemysłowe w regionie i ich wyroby.
  • Sytuacja usług w regionie – tu powinno się ogólnie zarysować, jakie usługi odgrywają istotną rolę w regionie i czy w jakimś kierunek (np. turystyce, transporcie) region wyróżnia się w jakiś sposób względem innych. W obrębie usług warto odnieść się także do infrastruktury transportowej regionu, zwłaszcza jeżeli region ma charakter tranzytowy lub uczestniczy w handlu międzynarodowym.

Wskazanie zależności między elementami środowiska geograficznego

Realizacja tego elementu powinna odnosić się do jednego lub kilku konkretnie zdiagnozowanych elementów wzajemnego oddziaływania środowiska przyrodniczego i kulturowego. Kluczowe mogą okazać się obserwacje terenowe. Przedmiotem badania mogą być elementy takie jak:

  • Zagrożenie powodziami i ochrona przeciwpowodziowa
  • Produkcja energii elektrycznej
  • Relacje miast i stref podmiejskich
  • Migracje ludności a sytuacja obszarów wiejskich
  • Przemiany w przemyśle w regionie i ich wpływ na strukturę zatrudnienia
  • Rozwój infrastruktury a rozwój innych działów gospodarki
  • Zależności między środowiskiem i turystyką

Wskazanie form i kierunków współpracy regionu z innymi regionami zagranicznymi

Jednym z ważnych elementów rozwoju regionu jest współpraca z innymi podmiotami. W Polsce tylko 5 z 16 województw nie graniczy z innymi krajami, a pozostałe też mogą podejmować współpracę z zagranicą. Będą to w szczególności różnego rodzaju partnerstwa w rozwiązywaniu problemów strategicznych, ochrony środowiska czy rozwoju turystyki, jak również problematyk ruchu granicznego (np. Mały Ruch Graniczny). Istnieje wiele form współpracy, a szczegółowe informacje na ich temat zwykle można znaleźć na stronach internetowych urzędów – marszałkowskich, a także urzędach miast, gmin i powiatów (współpracować może cały region jak również jego wybrane samorządy).

3. Prezentacja walorów własnego regionu

Dokonana charakterystyka regionu może zostać przekształcona w prezentację, wystawę, plakat (poster) czy film. W szkole najczęściej wykonuje się prezentację multimedialną. Przygotowując ją, zadbaj o spełnienie wszystkich wytycznych zawartych w opisanej w poprzednim punkcie charakterystyce. Powinna ona odnosić się zarówno do walorów przyrodniczych jak i kulturowych Twojego regionu. Kluczowym elementem Twojej prezentacji będzie dokumentacja zdjęciowa i inne elementy graficzne – mapy, schematy, wykresy, tabele. Nie zapomnij wykonując swoją prezentację opisać źródeł pozyskanych informacji.

Charakterystyka regionu – Case Study – województwo pomorskie

Ten temat zostanie uzupełniony o opracowanie studium przypadku do końca 2022 r.

4. Projekt wycieczki po własnym regionie

Wycieczki szkolne stanowią ważny element edukacyjny w polskim systemie oświaty. Organizacja wyjazdów opiera się o rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki. Tak organizowana turystyka obejmuje cele poznawcze, edukacyjne, wychowawcze i profilaktyczne. Choć opracowanie programu wycieczki należy do zadań kierownika wycieczki, nie ma przeciwwskazań, by to uczniowie wyszli z inicjatywą wyjazdu i zaproponowali jego kształt.

Polska jest krajem bardzo wysoko atrakcyjnym turystycznie, dlatego w każdym regionie można znaleźć ciekawe i warte odwiedzenia miejsca. Planując wycieczkę należy uwzględnić:

  • Wybór właściwego miejsca, które zapewni wartościowe doznania dla uczestników wyjazdu. Miejsce może być różne, powinno spełniać oczekiwania uczniów – może to być przestrzeń w której dominować będzie zwiedzanie, turystyka aktywna czy wypoczynek na plaży. Zależy to w dużej mierze od oczekiwań uczniów i wizji nauczyciela – organizatora. Wybierając miejsce warto wcześniej przeprowadzić research, tzn. przeanalizować (np. w Internecie, z przewodników turystycznych, albo korzystając z katalogów gotowych ofert wyjazdowych biur podróży czy wreszcie posługując się mapą) elementy oferty turystycznej wybranej destynacji podróży. Wybierając miejsce warto wcześniej ustalić jaki jest główny cel wyjazdu (zwiedzanie i krajoznawstwo, integracja, walory edukacyjno-poznawcze, obcowanie z kulturą itp.).
  • Określenie parametrów technicznych wyjazdu – przede wszystkim jego terminu, środka transportu, ewentualnego miejsca noclegowego i posiłków oraz listy uczestników wraz z opiekunami. Planując wycieczkę warto uwzględnić przewidziane w planie (harmonogramie) pracy szkoły z góry wyznaczone na ten cel dni w roku szkolnym, np. terminy tzw. „Zielonej Szkoły”. Na każdy rodzaj wycieczki (także jednodniowej, czy nawet zwykłego wyjścia ze szkoły) zawsze zgodę musi wyrazić Dyrektor Szkoły, podpisując tzw. kartę wycieczki. W celu zapewnienia odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa należy zadbać o właściwą liczbę opiekunów wycieczki. Choć przepisy prawa oświatowego nie regulują precyzyjnie liczby nauczycieli, którzy muszą wziąć udział w danym typie wycieczki, należy przyjąć, że w przypadku wycieczki całodniowej lub wyjazdu z noclegiem powinno ich być co najmniej dwóch. Dokładna liczba wychowawców powinna zależeć od liczby uczestników wyjazdu, ich wieku oraz poziomu dojrzałości. Przygotowując wycieczkę należy też oszacować jej koszt, ale to już zadanie dla nauczyciela – kierownika wycieczki.
  • Żeby wycieczka była udana potrzebne jest wcześniejsze przygotowanie jej szczegółowego planu. Powinien on uwzględniać główne punkty harmonogramu: miejsca i godzinę zbiórki, kolejne planowane obiekty do odwiedzenia wraz z zaplanowanym na to czasem, przerwy na posiłek i wreszcie ewentualny nocleg. Planowanie wycieczki jest zadaniem trudnym, wymaga pewnej wprawy i doświadczenia. Pomocne mogą być informacje zamieszczone w Internecie np. opinie innych odwiedzających czy rekomendacje zarządców odwiedzanych obiektów. Pozwolą one ocenić czas potrzebny do spędzenia w danym miejscu lub w podróży. Przydatne będzie też przeanalizowanie rozkładów jazdy – pociągów czy transportu miejskiego, a wreszcie map np. Google Maps, jeżeli część trasy będzie realizowana pieszo.

Poniżej przedstawiono kilka przykładów szkolnych wyjazdów turystycznych o różnej długości i programie. Mogą być one inspiracją dla nauczycieli, poszukujących ciekawych miejsc podróży. We wskazanych poniżej przypadkach miejscem rozpoczęcia wyjazdu po Pomorzu był Gdańsk. Wycieczki mogą mieć różny charakter – odbywać się w miejscowości zamieszkania lub być długimi podróżami na drugi koniec kraju. Dla każdego z regionów można opracować multum rozmaitych programów wyjazdów krajoznawczych.

Case Study – jednodniowa wycieczka do Łeby

Cel wycieczki: Poszerzenie wiedzy w zakresie form eolicznych na obszarze wybrzeży, poznanie największych w Polsce jezior przybrzeżnych oraz wybranych form ochrony przyrody (Park Narodowy).

Szczegółowy program wycieczki:

  • 7:00 – zbiórka uczestników wyjazdu przed budynkiem szkoły w Gdańsku.
  • 7:00 – 9:00 – przejazd autokarem do Łeby, na parking przy Słowińskim Parku Narodowym.
  • 9:00 – 11:00 – piesza wędrówka na wydmę Łącką w Słowińskim Parku Narodowym.
  • 11:00 – 12:00 – pobyt na wydmach, podziwianie krajobrazu wydmowego i jezior przybrzeżnych.
  • 12:00 – 14:00 – piesza wędrówka z powrotem do miasta Łeba.
  • 14:00 – 16:00 – przerwa obiadowo – wypoczynkowa.
  • 16:00 – 17:00 – zwiedzanie miasta Łeba.
  • 17:00 – 19:00 – powrót do Gdańska.

Ruchome wydmy w Słowińskim Parku Narodowym to ważna atrakcja turystyczna Polski

Źródło: https://www.e-wczasy.pl/blog/wp-content/uploads/2018/04/leba-wydmy.jpg

Case Study – dwudniowa wycieczka na Kaszuby

Cel wycieczki: Poszerzenie wiedzy w zakresie form młodoglacjalnych na obszarze pojezierzy, zapoznanie ze specyfiką jezior polodowcowych, obcowanie z naturą leśną, poznanie aparatury badawczej ogródka meteorologicznego, poznanie kultury Kaszubskiej.

Szczegółowy program wycieczki:

Dzień pierwszy:

  • 9:00 – zbiórka uczestników wyjazdu przed budynkiem szkoły w Gdańsku.
  • 9:00 – 11:00 – przejazd autokarem do Ośrodka Wypoczynkowego Uniwersytetu Gdańskiego w Łączynie, pozostawienie bagaży na miejscu docelowym.
  • 11:00 – 14:00 – wyprawa kajakami na jeziora: Raduńskie Dolne i Raduńskie Górne (jeziora rynnowe).
  • 14:00 – 14:30 – zakwaterowanie w miejscu noclegowym.
  • 14:30 – 15:00 – przejazd na posiłek do Stężycy.
  • 15:00 – 16:00 – obiad w Stężycy.
  • 16:00 – 16:30 – przejazd do Łączyna.
  • 16:30 – 17:00 – przerwa wypoczynkowa.
  • 17:00 – 19:00 – spacer po lasach Kaszubskiego Parku Krajobrazowego, poszukiwanie form młodoglacjalnych.
  • 19:00 – 21:00 – ognisko integracyjne.
  • 21:00 – 22:00 – przerwa higieniczna.
  • 22:00 – cisza nocna.

Turystyka wodna na Jeziorze Raduńskim Dolnym doświadcza licznych wrażeń krajobrazowych

Źródło: https://www.worldisbeautiful.eu/up_files/1731_05-Widok-na-Jezioro-Radunskie.jpg


Dzień drugi:

  • 8:00 – 9:00 – pobudka, poranna toaleta.
  • 9:00 – 9:30 – śniadanie, wykwaterowanie.
  • 9:30 – 10:00 – wędrówka piesza do Stacji Limnologicznej Uniwersytetu Gdańskiego w Borucinie.
  • 10:00 – 11:00 – zapoznanie z aparaturą badawczą ogródka meteorologicznego i zasadami pracy pomiarowej na jego terenie.
  • 11:00 – 11:30 – przejazd autokarem do Szymbarka.
  • 11:30 – 12:00 – wspinaczka na wzgórze Wieżyca.
  • 12:00 – 12:30 – podziwianie krajobrazu „Szwajcarii Kaszubskiej”.
  • 12:30 – 15:00 – przejazd do Centrum Edukacji i Promocji Regionu w Szymbarku, zwiedzanie Centrum, m.in. domu do góry nogami, Domu Sybiraka i Skansenu Budownictwa Drewnianego.
  • 15:00 – 16:00 – obiad w Hotelu Szymbark.
  • 16:00 – 18:00 – powrót do Gdańska.

Szymbark stanowi centrum edukacji w zakresie kultury Kaszubów i jest niezwykle popularny wśród turystów

Źródło: https://www.swiathegemona.pl/wp-content/uploads/2019/06/dom_dogorynogami_Szymbark_05.jpg

Zainteresował Cię ten temat?
Sprawdź bardziej rozbudowane opracowania o podobnej tematyce (dla liceum ogólnokształcącego):