Polska tak jak wiele innych rozwiniętych krajów przechodzi proces metropolizacji, tzn. rozwoju wielkich miast, wokół których koncertuje się największa grupa ludności. Zmiany te wpływają w istotny sposób na przekształcenia demograficzne i przestrzenne w sąsiedztwie największych aglomeracji.
Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)
Relacje między elementami środowiska
III Duże miasta i strefy podmiejskie w Polsce
1. Procesy metropolizacji w Polsce
Proces koncentracji ludności w Polsce dotyczy zwłaszcza pięciu głównych metropolii: Warszawy, Krakowa, Wrocławia, Poznania i Gdańska. Są to aglomeracje, których sumaryczne zaludnienie (liczone jako suma ludności miasta centralnego i otaczającego obszaru) wyraźnie wzrasta w perspektywie wieloletniej. Miasta te – wraz z otaczającym obszarem, stają się centrum demograficznym i gospodarczym Polski, podczas gdy obszary peryferyjnych wsi, m.in. w Polsce wschodniej – wyludniają się.
Dynamika liczby ludności w gminach 2019/2018
Źródło: Kartografia Ekstremalna; https://scontent-waw1-1.xx.fbcdn.net/v/t1.6435-9/95376118_1345853472267166_6607580513701986304_n.jpg?_nc_cat=111&ccb=1-5&_nc_sid=730e14&_nc_ohc=HKwUqCcJD0QAX_Qf81M&_nc_ht=scontent-waw1-1.xx&oh=00_AT-6M1s4YVemHu3SotHm9PrFYC3xTNGnqLshQpQU8oWZBw&oe=61F1E45F
Zachodzące zmiany obserwowane są dwojako: Albo jako wzrost zarówno miasta centralnego jak i jego obszaru podmiejskiego (np. Warszawa, Kraków), albo jako stabilizacja lub lekki spadek zaludnienia miasta centralnego przy jednoczesnym silnym wzrośnie zaludnienia obszaru podmiejskiego (np. Wrocław, Gdańsk, Poznań). Zależy to w dużej mierze od przestrzennych możliwości samego miasta centralnego i jego technicznej zdolności do wchłonięcia dalszej zabudowy. W obu przypadkach obserwowany wzrost strefy podmiejskiej jest jednak dalece większy niż zachodzące przemiany w mieście centralnym. Związane jest to z wolną przestrzenią w gminach otaczających duże miasta, które wciąż można zabudować pod nowe domy i mieszkania. W ten sposób wokół głównych polskich metropolii zachodzi proces suburbanizacji. Po przeciwnej stronie znajdowały się ośrodki takie jak Łódź, Konurbacja Katowicka, Radom czy Kielce.
Istnieje szereg przyczyn obserwowanych przemian zaludnienia w dużych miastach i ich obszarach otaczających obserwowanych jako przyciąganie ludzi do metropolii. Widoczne jest to przede wszystkim na polu migracji wewnętrznych – czyli przesiedlania się ludności z odległych i mało perspektywicznych miejsc – do metropolii. Wśród przyczyn są::
- Większa dostępność miejsc pracy i ich większe zróżnicowanie.
- Przeciętnie wyższy poziom wynagrodzeń.
- Większa dostępność usług wszelkiego typu, w tym występowanie usług specjalistycznych niedostępnych na wsi lub w gorzej rozwiniętych i mniejszych miastach (np. edukacja ponadpodstawowa i wyższa, specjalistyczna ochrona zdrowia itp.).
- Większy asortyment produktów handlowych i bardziej konkurencyjne ceny.
- Duża dostępność zróżnicowanej oferty kulturalnej – muzeów, teatrów, oper, kin, bibliotek czy galerii sztuki.
- Duża dostępność rozrywek różnego typu – dyskotek, barów i klubów, kręgielni, parków wodnych itp.
- Dostęp do transportu zbiorowego umożliwiającego podróż w wiele innych miejsc (w tym transport lotniczy i kolejowy często na wsi niedostępny, a także transport miejski umożliwiający przemieszczanie się po terenie aglomeracji).
- Rozwinięta infrastruktura społeczna czy sportowo-rekreacyjna.
- Dobre perspektywy podejmowania i rozwoju działalności gospodarczej.
- Pojawianie się nowinek technologicznych i organizacyjnych związanych z tworzeniem tzw. inteligentnych miast, związanych z parkowaniem, rowerem czy hulajnogą, a nawet samochodem na wynajem, sterowaniem ruchem ulicznym czy załatwianiem spraw urzędowych.
- Chęć mieszkania w perspektywicznym, dynamicznie rozwijającym się miejscu.
- Większe szanse na sukces w rozwijaniu działalności gospodarczej (więcej potencjalnych klientów i partnerów biznesowych).
Wielkie miasta to także wielkie perspektywy rozwoju
Źródło: https://budynkowo.pl/wp-content/uploads/2020/01/Warszawa_fot-Walter-Herz-1-1-scaled-e1579865849527-900×506.jpg
Jednocześnie istnieje szereg przyczyn koncentrowania się coraz większej liczby ludności na uboczu, ale w bliskim sąsiedztwie aglomeracji (w tzw. wsiach podmiejskich zwanych również wsiami zurbanizowanymi). Należą do nich:
- Dobrze jak na obszar wiejski rozwinięta infrastruktura komunalna.
- Najczęściej dobrze rozwinięta infrastruktura transportu umożliwiająca połączenie z miastem centralnym aglomeracji.
- W związku z korzystną sytuacją demograficzną – poprawa stanu infrastruktury społecznej i jej rozwój – budowa szkół, przedszkoli czy ośrodków zdrowia.
- Pojawianie się usług nietypowych dla wsi, np. sklepów wielkopowierzchniowych.
- Rozwijające się możliwości pracy także w zawodach nierolniczych.
- Wciąż wysoki udział wolnej przestrzeni i większa bliskość środowiska naturalnego niż w mieście.
- Zwykle lepsza jakość powietrza i wody niż w mieście centralnym.
- Możliwość realizacja marzenia o posiadaniu własnego domu, jednocześnie w bliskim sąsiedztwie dynamicznej metropolii.
- Eliminacja głównych wad życia „w centrum” – korków, smogu, hałasu, braku przestrzeni i bardzo szybkiego tempa życia.
Realizacja american dream na przedmieściu dużego miasta to marzenie wielu Polaków
Źródło: https://polskidom.pl/pliki/1/100001/1/osiedle-polski-dom5-kopia.jpg
2. Zmiany demograficzne w aglomeracji Warszawy i Krakowa
Najbardziej dynamicznymi i największymi aglomeracjami w Polsce są Warszawa i Kraków (wraz z otaczającymi obszarami). Istnieje wiele zdań na temat faktycznych granic obszaru aglomeracji (metropolitalnego) tych miast. W każdym przypadku pomiaru miasto centralne stanowi jednak znaczącą większość zaludnienia całej aglomeracji.
Aglomeracje monocentryczne Warszawy (mazowieckie) i Krakowa (małopolskie) według liczby mieszkańców w gminach (kliknij, aby powiększyć)
Źródło: Opracowanie własne.
W konsekwencji rozwoju aglomeracji zachodzą w nich obserwowalne przemiany. Podstawowe dotyczą liczby ludności. Zarówno w aglomeracji Krakowa jak i Warszawy obserwujemy w ostatnich kilkudziesięciu latach olbrzymi przyrost zaludnienia, skutkujący znacznym zagęszczeniem ludności. Jest to przede wszystkim wynikiem dodatniego salda migracji, ale też relatywnie wysokiego przyrostu naturalnego, związanego z migracją do tych aglomeracji przede wszystkim ludzi młodych, zakładających rodzinę.
Zmiany w zaludnieniu wybranych powiatów Aglomeracji Krakowa i Aglomeracji Warszawy – porównanie lat 2001 i 2021
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Wzrost zaludnienia przekłada się także na zmianę jego struktury. W podmiejskich gminach i powiatach, gdzie koncentrują się ludzie młodzi, rodzi się więcej dzieci niż na peryferyjnych wsiach, które się wyludniają, a także w miejskich blokowiskach. Z tego powodu w strefie podmiejskiej dużych aglomeracji odsetek osób w wieku 0-17 lat (dzieci) jest znacznie wyższy niż w mieście centralnym. Zachodzące procesy suburbanizacji podtrzymują, a nawet wzmacniają ten trend.
Odsetek osób w wieku 0-17 lat w wybranych powiatach Aglomeracji Krakowa i Aglomeracji Warszawy ze średnią dla Polski i województw: małopolskiego i mazowieckiego w 2021 r.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
W dłuższej perspektywie zmiany te mają charakter nie tylko ilościowy, ale też jakościowy. W całej aglomeracji wzrasta liczba osób wykształconych, w tym z wykształceniem wyższym, maleje liczba rolników, a rośnie – osób zatrudnionych w usługach. Wszystkie te czynniki prowadzą także do dynamicznego rozwoju gospodarczego tych jednostek.
3. Zmiany przestrzenne w aglomeracji Warszawy i Krakowa
Oprócz dynamicznych zmian zaludnienia dużych aglomeracji, zmienia się także ich układ i zagospodarowanie przestrzenne. Oczywistym skutkiem wzrostu zaludnienia jest zagęszczenie zabudowy. W miastach centralnych małe budynki są wyburzane i zastępują je wysokie apartamentowce, a deweloperzy próbują wykorzystać ostatnie wolne przestrzenie, jakie tylko pozostały w mieście. Prowadzi to czasem do powstawania bardzo kontrowersyjnych budowli, nazywanych złośliwie „patodeweloperką”.
W Warszawskiej dzielnicy Wola powstało szeroko komentowane w mediach osiedle wysokich apartamentowców, jednak deweloperowi udało się bez trudu znaleźć nabywców na lokale
Źródło: https://d-art.ppstatic.pl/kadry/k/r/5e/b2/5fcfa0aa02bc9_o_original.jpg
Zagęszczenie zabudowy widoczne jest także w strefie podmiejskiej. Obszary w przeszłości stanowiące pola i lasy, stają się coraz częściej niemającymi końcami osiedlami domków jednorodzinnych. W ten sposób zachodzi zjawisko „rozlewania się miasta” (ang. urban sprawl).
Modlnica pod Krakowem (powiat krakowski) to typowe podmiejskie suburbia, które zastąpiły dawne obszary pól uprawnych
Źródło: http://www.geo-consulting.pl/wp-content/uploads/2020/05/zabudowa-jednorodzinna-modlnica.jpg
Co ważne i warte odnotowania, coraz częściej wieś podmiejska zaczyna zyskiwać nowe funkcje, a styl zabudowy rażąco odstaje od dawnego, wiejskiego charakteru. Na obszarach wsi podmiejskich zaczynają powstawać centra logistyczne, fabryki, siedziby przedsiębiorstw, a także centra usługowe, np. galerie handlowe. Oprócz zabudowy jednorodzinnej także coraz mocniej rozwija się infrastruktura, m.in. drogi szybkiego ruchu. Utożsamiony typowo z miastem przemysł, coraz silniej przenosi się na obszary podmiejskie.
W Gminie Dobczyce pod Krakowem powstała strefa przemysłowa, gdzie przeniósł się m.in. zakład produkcji czekolady firmy Wawel
Źródło: https://www.dobczyce.pl/sites/default/files/images/10c697fd-fc62-45ed-b14a-295cacd5db98.jpg
Coraz częściej w przestrzeni obserwowane są także kontrasty w zabudowie, związane m.in. ze słabym planowaniem przestrzennym w naszym kraju. Nowoczesne bungalowy sąsiadują bardzo często z wiejskimi domami rolników mającymi dodatkowo zabudowania gospodarcze, a obok drogich samochodów ludności napływowej wypasają się krowy i jeżdżą rolnicze ciągniki rodzimych mieszkańców.
Te dwa budynki leżą naprzeciwko siebie, po dwóch stronach tej samej ulicy w Ożarowie Mazowieckim pod Warszawą – dzieli je kilkanaście metrów odległości
Brak komentarzy