Europa jest jednym z głównych światowych kierunków migracji. Obejmują one zarówno ruchy wewnętrzne w obrębie kontynentu, jak również imigrację z innych lądów – głównie Afryki i Azji. Zmiany te powodują bardzo poważne konsekwencje, obejmujące zarówno kwestie ekonomiczne jak i społeczno-kulturowe.
Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)
Ludność i gospodarka Europy
II Konsekwencje migracji w Europie
1. Migracje wewnętrzne i zewnętrzne w Europie
Migracja to ruch ludności prowadzący do trwałej lub czasowej zmiany miejsca zamieszkania. W obrębie migracji wyróżnia się emigrację czyli wyjazd z jakiegoś obszaru i udanie się do innego oraz imigrację, czyli przyjazd do jakiegoś miejsca z innego. Każdy obszar (także kontynent np. Europę) można podzielić ze względu na migracje wewnętrzne, które odbywają się w obrębie jego granic oraz zewnętrzne, czyli takie podczas których dochodzi do przekroczenia granicy. W Europie obserwujemy oba zjawiska. Mieszkańcy niektórych krajów migrują do innych z różnych powodów w obrębie samej Europy. Do Europy napływa jednak także (coraz liczniej) ludność z innych kontynentów – przede wszystkim Afryki i Azji. Migracji nie należy jednak mylić z turystyką. Cechą migracji jest zamiar osiedlenia się (choćby tymczasowego), a nie wypoczynku czy zwiedzenia.
Migracje wewnętrzne w Europie bardzo ułatwił dynamiczny rozwój transportu lotniczego
Źródło: Jeshoots-com; https://pixabay.com/pl/photos/lotnisko-kobieta-lot-abordaż-2373727/
Istnieje wiele różnych przyczyn migracji. Wśród najważniejszych wymienia się:
- Migracje ekonomiczne – jest to aktualnie główna przyczyna migracji na całym świecie. Związane są one z różnicami w jakości życia rozmaitych państw. Najczęściej młode i ambitne osoby niezadowolone ze swoich warunków finansowych opuszczają swoją ojczyznę i udają się do lepiej rozwiniętego państwa. Najczęściej mogą tam liczyć na lepiej płatną pracę lub pracę w wyuczonym zawodzie, której nie mogą znaleźć w ojczyźnie z uwagi na problem bezrobocia. Czasami motywację stanowią także świadczenia socjalne, którymi zamożne kraje obdarowują mniej zamożnych mieszkańców.
Dla wielu emigrantów np. z Polski do Wielkiej Brytanii motywacją było bezrobocie – liczni fachowcy np. hydraulicy z Polski pracują dziś „na Wyspach” i w wielu innych krajach Europy Zachodniej
Źródło: Phyxter; https://www.flickr.com/photos/193473686@N05/52364858165/
- Migracje polityczne – należą do zdecydowanie rzadszej grupy, dotyczą zwłaszcza regionów ogarniętych konfliktami zbrojnymi czy dyktaturami. Ludzie uciekają z państw pogrążonych w wojnach i niedemokratycznych przed represjami, ryzkiem więzienia, tortur a nawet śmierci. Często w wyniku działań zbrojnych dochodzi do zniszczenia dobytku życia i przymusowej ucieczki ludności w celu ratowania własnego życia. W takim przypadku mówimy o zjawisku uchodźstwa.
Uchodźstwo jest coraz większym problemem na Świecie, a uchodźcy kierują się głównie do Europy (na zdjęciu uchodźcy na autostradzie na Węgrzech w drodze do Austrii w 2015 r.)
Źródło: Photog_at; https://www.flickr.com/photos/photonensammler-75/20956576130/
- Migracje społeczno-kulturowe – dotyczą najmniejszej grupy ludności. Związane są one z nieodczuwaniem wspólnoty z mieszkańcami własnej ojczyzny np. ze względu na brak tolerancji wobec jakiejś odmienności (np. w zakresie wyznania, orientacji seksualnej, koloru skóry, a nawet płci). Migrant wybiera najczęściej takie państwo, które jest zgodne z wyznawanym przez niego światopoglądem.
Przyczyną migracji może być niezgodność światopoglądowa z własnymi rodakami i jej poszukiwanie za granicą – w bardziej liberalnym kraju
Źródło: William Murphy; https://www.flickr.com/photos/infomatique/19183931636/
- Migracje klimatyczne – to zupełnie nowe zjawisko na Świecie w skali, którą obecnie obserwujemy. Związane jest ono z postępującym zjawiskiem globalnego ocieplenia, w wyniku którego niektóre regiony świata, zwłaszcza w Afryce i Azji, staną się niezwykle trudne do życia. Migracja w takim przypadku nie jest tylko efektem wzrostu temperatury powietrza, ale także innych zjawisk w obrębie tzw. zmian klimatu – częstych suszy, powodzi, gwałtownych zjawisk pogodowych i związanych z tym klęsk głodu. Zakłada się, że w przyszłości to właśnie ten rodzaj migracji będzie dominującym na Świecie.
W przeszłości migracje klimatyczne miały kierunek odwrotny do obecnego – np. zamożni Brytyjski czy Niemieccy emeryci udawali się do ciepłych i słonecznych państw Europy południowej np. Hiszpanii, Włoch czy Grecji by spędzić tam „Jesień Życia”
Źródło: Ewilko (domena publiczna); https://www.flickr.com/photos/ewilkinson/14348761709/in/photolist-nRX9Xg-nRX6b7-o9mrME-o9mvjE-obdfxR-nLXXa-o7oy7q-nLXK9-o9j1sY-nRXDgZ-o9iyah-o98KZr-nRWvQG-o9m15h-o9mqsA-nLYuG-nRX333-nRX4PQ-obdE1n-nRXTx4-nRXWgk-nRWSvP-nRX3wS-o7oA4G-nLWE1-o999Kg-o9mbJy-nLWtg-o9mx8Q-nRWGPA-nRX3no-nLXnZ-nLVF4-nRWTij-o98HCc-o9ruu6-nRXXya-nLZdb-o9rfzx-nLZcV-o7oTDG-nRWyJY-o9rg5R-nLVGa-o9j2LE-o9iYA1-nRXrNZ-o9iDXj-obdfVe-nRWGGS
Oceniając sytuację migracyjną należy pamiętać, że zjawisko to nie jest łatwe do mierzenia statystycznego. Migracje mają też tendencję do zmian w okresie wieloletnim. Np. Polska 20 lat temu była krajem zdecydowanie emigracyjnym, obecnie – coraz więcej osób, które z Polski wyjechały do niej wraca, a ponadto pojawiają się migranci do Polski z państw na wschodzie: Białorusi i Ukrainy. Są osoby, które nadal z Polski emigrują, ale skala zjawiska jest nieporównywalnie mniejsza. Podobne zmiany dotyczą także innych państw.
Główne kierunki migracji wewnętrznych w Europie w ostatnich latach – przed inwazją Rosji na Ukrainę (2022)
Źródło: Opracowanie własne.
Obecnie w Europie można wyróżnić dwa główne obszary emigracyjne: Europę Wschodnią (Białoruś, Ukraina) i w mniejszym stopniu Kraje Bałtyckie oraz Bałkany. Są to regiony z których odpływ ludności jest duży lub bardzo duży. Według danych Eurostatu za 2022 r., na emigracji w innych państwach europejskich z tych krajów przebywało odpowiednio:
- Ukraina – około 1 milion osób (przed inwazją Rosji z 2022 r.)
- Białoruś – co najmniej 400 tys. osób
- Mołdawia – około 1 milion osób
- Albania – 1,2 miliona osób
- Macedonia Północna – 750 tys. osób
- Bośnia i Hercegowina – 1,6 mln osób
- Serbia – 200 tys. osób
- Czarnogóra – 60 tys. osób
Kolejne kilkaset tysięcy opuściło kraje takie jak Bułgaria i Rumunia, należące do najsłabiej rozwiniętych państw UE.
Z kolei głównymi odbiorcami migrantów wewnętrznych w Europie są najbogatsze kraje kontynentu. Od wielu lat w grupie tej przodują Niemcy. Sprzyja temu nie tylko silna niemiecka gospodarka z wieloma miejscami pracy, ale też dobre położenie w Europie Środkowej. W Niemczech znajduje się co najmniej kilka milionów migrantów z Europy Wschodniej i Południowo-Wschodniej, a także z Europy Centralnej m. in. z Polski. Innymi popularnymi kierunkami są: Austria, Belgia, Norwegia, Wielka Brytania, Irlandia, a nawet Islandia, a w nieco mniejszym stopniu: Dania, Szwecja, Francja, Hiszpania i Niderlandy.
W niepozornych Szwajcarskim Zurychu mieści się ponad 150 000 przedsiębiorstw, dając pracę rdzennych Szwajcarom i wielu ambitnym migrantom chcącym budować dobrobyt tego niewielkiego, ale bardzo przedsiębiorczego kraju
Źródło: Jorge Franganillo; https://www.flickr.com/photos/franganillo/24625645967/in/photostream/
Ciekawe przykłady państw o dodatnim saldzie migracji wewnętrznych i zewnętrznych spoza Unii Europejskiej:
- Rosja – około miliona (głównie ze wschodniej Ukrainy oraz Białorusi) z jednoczesną emigracją wielu obywateli samej Rosji do państw UE
- Wielka Brytania – około 4,5 miliona w tym wielu Polaków
- Norwegia – 650 tys. (kraj ten uchodzi za nowy popularny kierunek migracji)
- Szwajcaria – 1,8 mln
- Islandia – zaledwie 20 tys., ale uwzględniając jak mało zaludniony jest ten kraj, jest to proporcjonalnie bardzo duża liczba
Szczególnie ciekawy jest przypadek Szwajcarii. Kraj ten w przeciwieństwie do innych kierunków migracji nie jest tak popularny wśród obywateli najbiedniejszych państw europejskich, ani też krajów spoza Europy. Do Szwajcarii migrują przede wszystkim ludzie akceptujący nietypowy model społeczno-gospodarczy z silnych ukierunkowaniem na kapitalizm i pracę. Do Szwajcarii migrują więc przede wszystkim ludzie poszukujący zatrudnienia, a nie państwowych programów socjalnych. Z tego powodu do Szwajcarii migrują także obywatele zamożnych państw UE, którzy widzą szansę na jeszcze lepszy rozwój swojej kariery zawodowej i jeszcze wyższy standard życia.
Kierunki migracji do Europy i odsetek ludności imigranckiej w całej populacji w państwach Europejskich w 2022 r.
Źródło: Opracowanie własne.
Zupełnie innym zjawiskiem notowanym w Europie jest imigracja spoza kontynentu. Obecnie odbywa się ona przede wszystkim ze środkowej Afryki oraz Bliskiego Wschodu i Azji Południowo-Zachodniej. Wcześniej były to Państwa Bliskiego Wschodu oraz Afryka Północna, a także kraje Azji Centralnej. Wiele fal migracji doprowadziło do tego, że w licznych krajach Europy odsetek ludności imigracyjnej przekracza nawet 10% całej populacji (w skrajnych przypadkach jeszcze więcej). Liczba to odnosi się jedynie do migrantów pierwszego pokolenia – jest ich w UE obecnie (2022) około 20 milionów. Kolejne kilka milionów znajduje się u progu granic UE w krajach takich jak Rosja, Białoruś czy niektóre kraje Bałkańskie. Należy jednak pamiętać, że w licznych krajach Europy np. Niemczech, Szwecji, Francji, Hiszpanii czy Wielkiej Brytanii – żyją całe pokolenia dawnych migrantów spoza Europy. W konsekwencji mówimy więc faktycznie o liczbie znacznie, znacznie wyższej. Wartym odnotowania zjawiskiem, jest sytuacja krajów Bałkanów i Europy Wschodniej, gdzie liczba ludności imigranckiej jest statystycznie wysoka, ale wynika to przemian politycznych i ruchów ludności europejskiej w tych krajach po 1989 r.
Wybrane kraje o największej liczbie imigrantów w Europie
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat.
Co ciekawe, migranci unikają niektórych państw, zwłaszcza w Europie Środkowej i Południowo-Wschodniej np. Polski, Słowacji czy Rumunii. Kraje te traktowane są przez migrantów z Afryki czy Azji jedynie jako tranzytowe, tzn. stanowiące ścieżkę na drodze do Niemiec, Austrii czy Szwecji. W niektórych z państw Europejskich liczba migrantów zbliża się do 10 milionów (Wielka Brytania) lub nawet tą wartość przekracza (Niemcy). W kilku kolejnych (Hiszpania, Francja, Włochy) wynosi około 5 milionów. Nawet w dużych państwach tak liczne grono zróżnicowanych imigrantów, będzie rodzić bardzo poważne skutki ekonomiczne i społeczne.
2. Ekonomiczne skutki migracji w Europie
Migracja podobnie jak każde zjawisko rodzi skutki pozytywne i negatywne. W taki sposób powinna być też rozpatrywana. Oprócz oczywistych konsekwencji związanych z przemieszczeniem ludności, w istotny sposób oddziałuje to na liczne zagadnienia ekonomiczne.
Wielu imigrantów w krajach Europejskich chce po prostu żyć i pracować – w Berlinie znane są m.in. liczne tureckie kebaby
Źródło: Felipe Tofani; https://www.flickr.com/photos/gastaum/38249328781/
Główne pozytywne skutki migracji odczuwa obszar rynku pracy. Możemy tutaj wyróżnić dwa podstawowe zjawiska:
- Wzrost liczby pracowników w kraju imigracyjnych – ponieważ migrują najczęściej ludzie w wieku produkcyjnym.
- Spadek bezrobocia w kraju emigracyjnym – ponieważ migrują bardzo często osoby bezrobotne, prowadzi to do zmniejszenia tego problemu w kraju, z którego ludzie wyjeżdżają.
Dodatkowo nowi pracownicy-imigranci oznaczają więcej podatków, składek, większą konsumpcję, a tym samym produkcję i wzrost PKB. Wiele państw, gdzie piramida płci i wieku jest niekorzystna jest skazana na przyjmowanie migrantów, ponieważ zbyt mała liczba płatników składek emerytalnych (pracujący) mogłaby spowodować załamanie systemu emerytalnego. Z drugiej strony przyjazd migrantów w sytuacji gdy na rynku panuje już bezrobocie, może spowodować problemy z pracą rdzennych mieszkańców danego terytorium ze względu na silną konkurencję o zatrudnienie.
Z kolei najpoważniejsze negatywne konsekwencje mogą dotknąć sektora finansów publicznych:
- Imigranci mają często problemy na rynku pracy, niekiedy trudno im odnaleźć się w nowym miejscu. Wiąże się to z dużymi wydatkami na pomoc społeczną i asymilację takich osób.
- W kraju emigracyjnym dochodzi do ubytku płatników podatków i składek co może prowadzić do poważnych problemów finansowych, a zmniejszona konsumpcja i produkcja prowadzi do zmniejszenia PKB. W dłuższym horyzoncie czasu może dojść do załamania systemu emerytalnego.
Imigranci to nie tylko dorośli ale też dzieci, którym trzeba zapewnić wykształcenie – sale lekcyjne i nauczycieli a to konkretne koszty finansowe
Źródło: Marcin Polak; https://www.flickr.com/photos/eduspaces/17453800330/
Koszty ponoszone przez kraj imigracyjny mają nie tylko charakter doraźny, ale też długoterminowy. Masowa migracja osób z dziećmi może prowadzić do konieczności dostosowania do nich oferty kształcenia. W Polsce konieczne okazało się np. wprowadzenie dodatkowych godzin języka polskiego dla uchodźców i migrantów z Ukrainy. Koszty te poniosło społeczeństwo Polskie.
3. Społeczno-kulturowe skutki migracji w Europie
Choć łatwiej mierzalne są ekonomiczne skutki migracji, to własnie ich aspekt społeczno-kulturowy budzi znacznie większe zainteresowanie opinii publicznej. Ocenianie poszczególnych aspektów jako pozytywne lub negatywne jest w tym przypadku częściowo zależne od światopoglądu. Np. jedną z najważniejszych konsekwencji migracji są zmiany kulturowe. Imigranci przywożą ze sobą własne zwyczaje i wyznanie religijne – często zupełnie inne niż to panujące na obszarze, do którego przybywają. Część osób może uznać to za pozytywną konsekwencję migracji wskazując, że urozmaica to kulturę danego narodu. Z kolei inna grupa wskaże to jako konsekwencję negatywną prowadzą do zaburzenia i osłabienia kultury narodowej i wprowadzenia do niej elementów niepożądanych.
W Londynie – gdzie jest liczna grupa imigrantów z Indii – dawnej kolonii Wielkiej Brytanii, organizowane są co roku obchodzi Diwali – hinduistycznego Święta – nietypowe dla kultury angielskiej
Źródło: Geoff Hensoff; https://www.flickr.com/photos/croydonclicker/52418163416/
Za najpoważniejsze pozytywne społeczno-kulturowe skutki migracji najczęściej wskazuje się:
- Zwiększenie różnorodności kulturowej, wzrost tolerancji dla odmienności.
- Odmłodzenie struktury wiekowej społeczeństwa w kraju imigranckim – migrantami są najczęściej osoby we wczesnym wieku produkcyjnym.
- Przyspieszenie pozytywnych aspektów globalizacji.
Nie wszyscy Europejczycy są jednak zadowoleni z migracji. Wiele osób wskazuje, że migranci nie chcą się integrować i tworzą wewnętrzne „getta” własnych społeczności – pieczołowicie pielęgnując nie tylko swoją religię (często Islam), ale też przekonania i wartości np. nierównouprawnienie kobiet. Z tego powodu – zwłaszcza w krajach o dużych grupach migrantów – dochodzi do konfliktów i napięć społecznych, zdarzają się też przypadki rasizmu.
Za najpoważniejsze negatywne skutki społeczno-kulturowe migracji uchodzą:
- Napięcia między rdzenną i napływową ludnością, niechęć imigrantów do asymilacji i powstawanie gett ludności imigranckiej – często żyjącej w olbrzymiej biedzie, a nawet zmagającej się z bezdomnością.
- Nieprzyjmowanie przez pozaeuropejskich imigrantów zachodnich wzorców kulturowych opartych o szacunek, tolerancję, równouprawnienie i demokratyczne życie polityczne.
- Wzrost przestępczości – wynikający m.in. z braku perspektyw na uczciwą pracę dla pozbawionych kwalifikacji uchodźców i migrantów – często także pojawienie się zjawisk przemocy wobec europejskich kobiet.
Problem z bezdomnością migrantów silnie dotyka kraje takie jak Francja, zwłaszcza w dużych miastach np. w Paryżu (na zdjęciu) – jest to realny problem dużych europejskich metropolii
Źródło: Evan Bench; https://www.flickr.com/photos/austinevan/4263462042/
Negatywne konsekwencje społeczne mogą odnosić także państwa emigracyjne – ubywa w nich ludności, zwłaszcza młodej co może prowadzić nawet do zjawiska depopulacji, a na pewno – osłabienia struktury demograficznej.
4. Migracja a uchodźstwo
Poważnym problem, z którym zmaga się Europa jest nie tylko migracja, ale też uchodźstwo. Zjawisko to trudno kontrolować, ponieważ zdesperowani uciekinierzy z wielu państw świata szukają ratunku w Europie, próbując ocalić życie swoje i swoich bliskich. Z jednej strony naturalny jest odruch pomocy – z drugiej zaś – coraz większy niekontrolowany napływ migrantów powoduje olbrzymie problemy w niektórych europejskich krajach.
Uchodźcy próbują dostać się do Europy m.in. nielegalnie – drogą morską – przemycani przez Morze Śródziemne – wielu z nich ginie
Źródło: Giga, domena publiczna; https://commons.wikimedia.org/wiki/File:20151030_Syrians_and_Iraq_refugees_arrive_at_Skala_Sykamias_Lesvos_Greece_2.jpg
Problem uchodźstwa dotyczy m.in. nielegalnego przekraczania granicy, np. za pomocą przemytników na łodziach z Afryki i Bliskiego Wschodu przez Morze Śródziemne do Europy. Wiele osób straciło w ten sposób życie, kwitnie przestępczość, a na niektórych wyspach Morza Śródziemnego uchodźcy kotłują się w utworzonych dla nich obozach. Coraz trudniej też rozróżnić uchodźstwo od migracji ekonomicznej. Wiele z osób, które za wszelką cenę próbują dostać się do Europy nie ucieka przed wojną, chce po prostu znaleźć się w miejscu o lepszych warunkach do życia.
Czasami niewinni uchodźcy są wykorzystywani do siania chaosu i strachu np. na granicy Polsko-Białoruskiej przez Białorusi reżim – z tego powodu rząd wybudował mur, który ma chronić przed nielegalnym przekraczaniem polskiej granicy
Brak komentarzy