Polska leży w Europie Środkowej, w większości na terenie rozległych nizin środkowo i wschodnioeuropejskich. Od południa granice Polski kształtują pasma górskie, na północy – Morze Bałtyckie, a na zachodzie i wschodzie – rzeki. Granice opiewają na 3511 kilometrów, a sąsiadami naszego kraju jest 7 innych państw.
Spis tematów (kliknij na temat, aby przejść do strony)
Środowisko Polski na tle Europy
I Położenie Polski w Europie
1. Fizycznogeograficzne i polityczne położenie Polski
Polska jest krajem położonym w Europie Środkowej, na pograniczu Europy Wschodniej. Nasze państwo leży w większości na obszarze Niziny Środkowoeuropejskiej, a jego wschodnie krańce – Niziny Wschodnioeuropejskiej – głównych nizinnych jednostek fizycznogeograficznych Europy. To decyduje o tym, że Polska jest krajem o małych wysokościach nad poziomem morza. Polska leży ponadto nad Morzem Bałtyckim – jednym z najmłodszych mórz w Europie i na Świecie, będącym częścią Oceanu Atlantyckiego. Południowe obszary Polski oddziela od innych krajów pasmo gór – Sudetów z orogenezy hercyńskiej oraz Karpat należących do grupy najmłodszych gór świata, pochodzących z orogenezy Alpejskiej.
Polska na mapie fizycznogeograficznej Europy
Źródło: https://zpe.gov.pl/a/polozenie-i-srodowisko-przyrodnicze-obszaru-polski-podsumowanie/DQkc8jyu
Polska jest krajem pogranicza politycznego świata zachodnio i wschodnioeuropejskiego. Nasze państwo pełni rolę tranzytową, zwłaszcza między Niemcami i Rosją. Chęć zapewnienia bezpieczeństwa przed groźnym sąsiadem ze wschodu – Rosją (która w 2022 r. napadła na Ukrainę), skłoniła Polskę do wstąpienia w 1999 r. do NATO – najsilniejszego światowego sojuszu wojskowego, tworzonego przez demokratyczne państwa europejskie oraz leżące w Ameryce Północnej USA i Kanadę, a także położoną w Azji Turcję. Polska jest najważniejszym państwem sojuszu na granicy z Rosją – strategicznym rywalem NATO. Dążenie do dynamicznego rozwoju gospodarczego było z kolei przyczyną dołączenia w 2004 r. do Unii Europejskiej, której Polska jest jednym z najważniejszych członków. Do tej pory Polska nie zdecydowała się jednak na przyjęcie waluty Euro, na co zdecydowała się większość państw członkowskich UE. Nasz kraj dołączył za to do Strefy Schengen, co umożliwia mieszkańcom Polski ruch bez kontroli granicznej w większości krajów Europy, zwłaszcza na zachód od Polski. Ważnym elementem politycznego położenia Polski jest Morze Bałtyckie, które zapewnia możliwość rozwoju handlu morskiego z większością państw świata.
Kraje członkowskie UE, NATO, EFTA i strefy EURO w Europie
Źródło: Opracowanie własne.
2. Granice lądowe i morskie Polski
Polska jest średnio-dużym państwem na świecie. Istnieją różne definicje tego, jak mierzyć powierzchnię kraju. Wymienia się 3 rodzaje powierzchni Polski:
- Powierzchnia całkowita Polski: 322,7 tys. km2 – to powierzchnia lądowa wraz z obszarem morskich wód wewnętrznych oraz pasa 12 mil morza terytorialnego.
- Powierzchnia administracyjna Polski: 312,7 km2 – to powierzchnia lądowa wszystkich gmin z fragmentami morskich wód wewnętrznych.
- Powierzchnia lądowa Polski: 311,9 km2 – obejmuje cały obszar lądowy wraz z wodami śródlądowymi ale bez morskich wód wewnętrznych.
Do porównywania powierzchni różnych państw, najczęściej wykorzystuje się powierzchnię administracyjną. W takim układzie Polska zajmuje 69 miejsce na świecie na prawie 200 wszystkich państw (uznawanych).
Polska ma łącznie 3511 km granic, z czego 440 km stanowi granica morska na Morzu Bałtyckim. Granice lądowe nasz kraj ma łącznie z 7 państwami: Rosją (210 km), Litwą (104 km – najkrótsza), Białorusią (418 km), Ukrainą (535 km), Słowacją (541 km), Czechami (796 km – najdłuższa) oraz Niemcami (467 km). Granice Polski są częściowo naturalne – oparte o przyrodnicze przeszkody terenu. Takie granice występują na granicy z Niemcami (na rzekach: Odrze i Nysie Łużyckiej) oraz z Czechami i Słowacją (granice górskie oparte odpowiednio o pasmo Sudetów – z Czechami i Karpat – ze Słowacją). Północ Polski jest oparta o brzeg Bałtyku. Granice wschodnie i północno-wschodnie mają z kolei charakter w większości sztuczny, wytyczony z powodów politycznych. Jedynie rzeka Bug na części granicy z Białorusią i Ukrainą, jest ważniejszym fragmentem granic naturalnych na wschodzie Polski.
Granice Polski
Źródło: Opracowanie własne.
Polska posiada w swoim zarządzie część akwenu Morza Bałtyckiego. Wody te dzielą się na trzy grupy:
- Morskie wody wewnętrzne – obejmujące Zalew Szczeciński, Zalew Kamieński oraz część Zatoki Gdańskiej i część Zalewu Wiślanego. Są tereny częściowo odcięte od otwartego morza i Polska posiada nad nimi całkowitą władzę. Nasz kraj może nimi zarządzać niemal tak samo, jak obszarem lądowym. Wody te stanowią 2041 km2 powierzchni.
- Bezpośrednio wzdłuż linii brzegowej na otwartym morzu przebiega rozciągający się na 12 mil morskich (1 mila morska = 1852 metry) pas morza terytorialnego. Od morskich wód wewnętrznych teren ten różni się prawem innych krajów do swobodnej, nieszkodliwej żeglugi. To kolejne 8783 km2 powierzchni pod polskim zarządem.
- Najdalszą część polskiego morza stanowi wyłączna strefa ekonomiczna. Jej przebieg na Morzu Bałtyckim jest wynikiem porozumień między krajami leżącymi nad tym morzem. Jest to obszar, na terenie którego Polska jako jedyna może łowić ryby, wydobywać surowce i prowadzić badania naukowe. Inne kraje mogą jednak swobodnie tutaj przepływać, a także układać na dnie zbiornika kable i rurociągi. To ponad 22,5 tys. km2 powierzchni Bałtyku, z których Polska może czerpać korzyści gospodarcze.
Polskie obszary morskie z oznaczonym przekopem Mierzei Wiślanej
Źródło: Opracowanie własne.
3. Rozciągłość geograficzna Polski i Europy
Jednym z elementów granic pozwalającym w matematyczny sposób określić położenie państwa lub lądu są skrajne punkty, czyli najdalej wysunięte fragmenty jakiegoś terytorium. Uwzględniając położenie tych punktów, możliwe jest obliczenie rozciągłości geograficznej czyli potencjalnie największej odległości między tymi punktami wzdłuż wybranych równoleżników lub południków. Rozciągłość południkową liczy się uwzględniając położenie na północ i na południe, a rozciągłość równoleżnikową – na zachód i wschód. Pierwszą z nich można obliczyć zarówno w stopniach, jak i w kilometrach, ponieważ wszystkie południki są tej samej długości. W przypadku rozciągłości równoleżnikowej wynik podajemy w stopniach, ponieważ każdy równoleżnik jest innej długości (najdłuższy – równik, najkrótsze – bieguny).
Obliczanie rozciągłości opiera się o pewne zasady, które uwzględniają położenie skrajnych punktów względem dwóch kluczowych punktów odniesienia – równika i południa 0°. Stanowią one niejako początek matematycznego układu współrzędnych (równik – oś x, południk 0° – oś y). Chcąc obliczyć odległość między skrajnymi punktami należy więc zawsze zastanowić się – czy leżą one po tej samej stronie równika lub południka 0° czy też po przeciwnych stronach. Jeżeli po tej samej – od współrzędnej o wyższej wartości odejmujemy współrzędną o niższej wartości, jeżeli jednak po przeciwnych stronach – wartości współrzędnych dodajemy.
Skrajne punkty Europy i rozciągłość południkowa oraz równoleżnikowa
Źródło: Opracowanie własne.
Skrajnymi punktami Europy są (w nawiasie skrajna współrzędna):
- Na północ: Przylądek Nordkyn (71°08’N)
- Na południe: Przylądek Marroqui (35°58’N)
- Na zachód: Przylądek Roca (9°30’W)
- Na wschód: Ujście rzeki Bajdaraty (68°14’E)
W tym przypadku rozciągłość południkową obliczamy poprzez odjęcie wartości skrajnych współrzędnych, ponieważ oba punkty leżą na półkuli północnej, a w przypadku rozciągłości równoleżnikowej – należy je dodać, ponieważ punkty leżą na dwóch różnych półkulach. W rezultacie uzyskujemy informację, że rozciągłość południkowa Europy to 35°10′ (czyli ponad 3900 kilometrów), a równoleżnikowa: 77°44′.
Tak duże różnice powoduję istotne skutki geograficzne.
Głównymi skutkami rozciągłości południkowej Europy są:
- Występowanie w Europie 3 stref klimatycznych: podzwrotnikowej, umiarkowanej i okołobiegunowej – na skutek zróżnicowanego kąta padania promieni słonecznych i tym samym różnej ilości dostarczanej energii słonecznej.
- Różnice w długości trwania dnia i nocy między północnymi i południowymi obszarami Europy. Latem dni są dłuższe na krańcach północnych, a za kołem podbiegunowym północnym występuje nawet dzień polarny. Zimą dni są nieco dłuższe na krańcach południowych, a za kołem podbiegunowym północnym występuje noc polarna.
Głównymi skutkami rozciągłości równoleżnikowej Europy są:
- Różnice w czasie wschodu i zachodu Słońca – na krańcach wschodnich Słońce wschodzi i zachodzi o ponad 5 godzin wcześniej niż na krańcach zachodnich.
- Położenie w kilku strefach czasowych – za sprawą różnic wschodu i zachodu Słońca, na terenie Europy utworzono aż 5 stref czasowych. Dodatkowo w części państw dokonuje się zmiany czasu na letni i zimowy.
Skrajne punkty Polski i rozciągłość południkowa oraz równoleżnikowa
Źródło: Opracowanie własne.
Skrajnymi punktami Polski są (w nawiasie skrajna współrzędna):
- Na północ: Jastrzębia Góra (54°50’N)
- Na południe: Szczyt Opołonek (49°00’N)
- Na zachód: Zakole Odry koło Cedyni (14°07’E)
- Na wschód: Zakole Bugu koło Hrubieszowa (24°09’E)
Przy obliczaniu obu rozciągłości wartości współrzędnych należy odjąć, ponieważ znajdują się one na tych samych półkulach (odpowiednio: północnej i wschodniej). W rezultacie uzyskujemy informację, że rozciągłość południkowa Polski to 5°50′ (czyli niecałe 650 kilometrów), a równoleżnikowa: 10°02′.
Głównymi skutkami rozciągłości południkowej Polski są:
- Niewielkie różnice klimatyczne między północną i południową Polską, związane z około 6% różnicą w ilości energii dostarczanej przez Słońce.
- Różnice w długości trwania dnia i nocy między północnymi i południowymi krańcami Polski. Latem dzień jest dłuższy na wybrzeżu (twa ponad 17 godzin), a zimą w Karpatach (trwa ponad 8 godzin). Różnica między tymi obszarami latem i zimą sięga wynosi około 1 godziny.
Głównymi skutkami rozciągłości równoleżnikowej Polski są:
- Różnice w czasie wschodu i zachodu Słońca – na krańcach wschodnich Słońce wschodzi i zachodzi o ponad 40 minut wcześniej niż na krańcach zachodnich.
- Położenie w dwóch strefach czasowych – za sprawą różnic wschodu i zachodu Słońca, Polska leży faktycznie w dwóch strefach czasowych (środkowoeuropejskiej i wschodnioeuropejskiej). Związana jest z tym zmiana czasu na letni i zimowy.
4. Podział administracyjny Polski
Cechą każdego zorganizowanego państwa świata (zwłaszcza dużego) jest istnienie podziału administracyjnego, czyli wyznaczenie mniejszych części, z których składa się kraj. W Polsce obowiązuje trójstopniowy podział administracyjny. Składają się na niego: gminy – najmniejsze jednostki obejmujące miasta i wsie, powiaty – obejmujące kilka gmin (lub jedno duże miasto) oraz województwa – złożone z wielu powiatów i dużych miast.
Obowiązujący trójstopniowy podział administracyjny Polski według stanu na koniec 2021 r.
Źródło: Opracowanie własne.
Sprawdź mapę konturową podziału Polski na województwa – kliknij aby otworzyć
Najważniejszą jednostką podziału są województwa, których zasięg oraz nazwa odpowiada często historycznym ziemiom lub regionom Polski. W Polsce jest 16 województw (największym z nich jest mazowieckie, a najmniejszym opolskie – zarówno pod względem powierzchni jak i liczby ludności). W każdym województwie siedziba jego władz znajduje się w mieście wojewódzkim, potocznie zwanym „stolicą województwa”. W dwóch województwach – kujawsko-pomorskim (Bydgoszcz i Toruń) oraz lubuskim (Zielona Góra i Gorzów Wielkopolski), funkcjonują po 2 miasta wojewódzkie, a różne urzędy podzielone są między te miasta. Z tego powodu jest 18 miast wojewódzkich.
Województwa w Polsce w 2020 r. na tle granic lądowych i morskich państwa
Brak komentarzy