Polska jest krajem o silnie zróżnicowanym rozmieszczeniu ludności. Większość Polaków mieszka w miastach, ale wielu z nich – w małych. 40% Polaków mieszka na wsi, choć wiele z tych wsi to tak naprawdę podmiejskie osiedla domków jednorodzinnych. Na tle państw świata Polska należy do dość gęsto zaludnionych z wynikiem 123 os./km2.
Spis tematów (kliknij na temat, aby przejść do strony)
Społeczeństwo Polski na tle Europy
II Rozmieszczenie ludności Polski
1. Gęstość zaludnienia w Polsce
Ludność Polski charakteryzuje się silnie zróżnicowanym i nierównomiernym rozmieszczeniem. Jedną z najbardziej popularnych metod obrazowania rozmieszczenia ludności w przestrzeni jest wskaźnik gęstości zaludnienia, obliczany jako iloraz liczby ludności przez powierzchnię badanego obszaru. Uzyskany wynik wskazuje liczbę osób przypadająca na jeden kilometr kwadratowy powierzchni:
Wg = L/P [os./km2]
Od lat średnia gęstość zaludnienia w Polsce jest stała i wynosi około 123 os./km2 (2018). Różni się ona regionalnie i lokalnie. Największą gęstością zaludnienia cechuje się województwo śląskie z wynikiem prawie 3-krotnie powyżej średniej (368 os./km2). Wysoką gęstość ma też małopolskie (224) i mazowieckie (152), ale to ostatnie głównie za sprawą bardzo wysokiego zaludnienia stolicy. Z kolei znacznie mniej zaludnionymi regionami są tereny północne. Najsłabiej pod tym względem wypadają: podlaskie (58), warmińsko-mazurskie (59), lubuskie (72) i zachodniopomorskie (74). Najbliżej średniej są z kolei podkarpackie (119) i pomorskie (127).
Gęstość zaludnienia na koniec 2018 r. w Polsce według powiatów
Źródło: Opracowanie własne.
Jeszcze lepiej różnice zaludnienia można dostrzec analizując wartość tego wskaźnika w podziale kraju na powiaty (i miasta na prawach powiatu). Wyraźnie widać, iż nawet w obrębie słabo i mocno zaludnionych województw, występują duże rozbieżności. Na podstawie tej mapy czasami mówi się o tzw. „trójkącie gęstości zaludnienia”, który obrazuje rozmieszczenie przytłaczającej większości ludności Polski. Jego wierzchołkiem byłoby Trójmiasto, zaś podstawa przebiegałaby na osi zachodnie dolnośląskie – wschodnie podkarpackie.
2. Czynniki rozmieszczenia ludności Polski
Tak istotne zróżnicowanie rozmieszczenia ludności Polski jest wynikiem szeregu czynników. W uproszczony sposób można je podzielić na 3 grupy: przyrodnicze, społeczno-ekonomiczne oraz historyczne, jednak wszystkie one przenikają się wzajemnie i są od siebie współzależne.
W grupie czynników przyrodniczych należy wymienić:
- Przyrodnicze warunki rozwoju rolnictwa, przede wszystkim jakość gleb.
- Ukształtowanie powierzchni umożliwiające tworzenie osad.
- Lokalne warunki klimatyczne (zwłaszcza w kontekście górskiej bariery osadniczej).
- Dostępność zasobów wodnych, zwłaszcza wód powierzchniowych (szczególnie w okresach historycznych).
- Poziom lesistości.
- Występowanie zasobów surowców mineralnych.
Najkorzystniejsze osadniczo obszary, charakteryzują się w Polsce stabilnym klimatem umiarkowanym, położone są na nizinach lub równinach (o mało urozmaiconej rzeźbie) i mają co najmniej średnie gleby. Bardzo istotnym czynnikiem osadniczym jest obecność surowców mineralnych, która przyczyniła się go powstawania wielu miast górniczych i przetwórczych w okresie intensywnej industrializacji. Ta grupa czynników odgrywała największą rolę w przeszłości historycznej, np. w średniowieczu miasta powstawały i rosły głównie nad rzekami, a w XIX wieku – w obszarach wydobycia surowców. Wsie od setek lat istnieją z kolei tam, gdzie panują korzystne warunki dla uprawy roli.
W grupie czynników społeczno-ekonomicznych:
- Poziom rozwoju gospodarczego, w tym rozwoju przemysłu i usług w regionie.
- Dostępność i różnorodność miejsc pracy.
- Funkcja administracyjna lub polityczna pełniona przez większe jednostki osadnicze.
- Rozwój transportu, zwłaszcza drogowego i kolejowego.
Czynniki społeczno-ekonomiczne wpłynęły najintensywniej na rozwój osadnictwa w XIX i XX wieku, dokonując przeobrażenia sieci osadniczej Polski względem jej pierwotnego charakteru. Obecnie większość ludności Polski zamieszkuje okolice dużych miast pełniących funkcje administracyjne, obszarów silnie uprzemysłowionych i dobrze skomunikowanych, w których łatwo o pracę i dostęp do usług wyższego rzędu.
W grupie czynników historycznych:
- Struktura osadnicza utworzona w okresach historycznych.
- Rozwój gospodarczy w okresie historycznym.
- Rozbiory Polski i związane z nimi istnienie 3 odmiennych zaborów.
- Wielokrotne zmiany granic Polski, zwłaszcza zmiana po II Wojnie Światowej.
- Przymusowe przesiedlenia ludności i migracje na skutek procesu repatriacji powojennej.
Największy wpływ na obecne rozmieszczenie ludności Polski miała zmiana granic Polski po II Wojnie Światowej. Na skutek odebrania Polsce kresów wschodnich a przyznania tzw. „Ziem Odzyskanych” (zabranych Niemcom), doszło do masowego przesiedlenia ludności polskiej z obszarów obecnej Litwy, Białorusi i Ukrainy na tereny województw: warmińsko-mazurskiego, pomorskiego, zachodniopomorskiego, lubuskiego, dolnośląskiego i opolskiego, skąd z kolei wypędzono (niemal w całości) rdzenną ludność niemiecką. Ruch ten objął miliony Polaków i Niemców (w mniejszym stopniu także ludność innych narodowości np. Ukraińców) i spowodował olbrzymie zmiany w strukturze zaludnienia.
Ruchy ludności po II Wojnie Światowej
Źródło: Gazeta Wyborcza; https://static.im-g.pl/im/9/26332/m26332249,MIGRACJE-POWOJENNE.png
3. Rozmieszczenie ludności Polski w miastach i wsiach
Duże różnice w rozmieszczeniu ludności Polski dotyczą typu jednostki osadniczej – miast i wsi. Co oczywiste, znacznie większą gęstością zaludnienia charakteryzują się miasta. Największą gęstość zaludnienia w kraju ma podwarszawskie Legionowo, gdzie sięga ona prawie 4000 osób na kilometr kwadratowy (dokładniej około 3950). W samej Warszawie jest to około 3470 os./km2, co również należy do wskaźników najwyższych w Polsce. Wyższą gęstość zaludnienia mają zwykle byłe i obecne miasta wojewódzkie oraz otaczające je strefy podmiejskie. Średnia gęstość zaludnienia polskich miast wynosi obecnie około 1040 os/km2. Dalece poniżej średniej są zwykle małe miasteczka. Np. niewielka Krynica Morska to zaledwie 11 os./km2. Dla porównania, gęstość zaludnienia obszarów wiejskich to około 53 os/km2, czyli 40-krotnie mniej niż średnia dla miast.
Polska nigdy nie należała jednak do państw silnie zurbanizowanych, a znacząca liczba Polaków zamieszkiwała wieś. Dopiero około 1965 r. liczba ludności miejskiej zrównywała się z liczbą ludności wiejskiej. Szczyt „umiastowienia” nasz kraj osiągnął około 2000 r., gdy odsetek mieszkańców miast stanowił niecałe 62%. Od tego momentu wskaźnik ten maleje, a prognoza GUS zakłada, że w 2050 r. już tylko nieznacznie więcej osób będzie mieszkało w miastach (55,4%). Mimo, iż liczba ludności kraju będzie spadać zarówno w miastach, jak i na wsi – problem dotknie miasta znacznie silniej. Na obszarach zurbanizowanych w latach 2020-2050 ma ubyć ponad 4 miliony osób, a na wsi tylko 200 tys.
Ludności Polski w miastach i wsiach 1950-2050
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych i prognoz GUS.
Na tle wielu innych państw świata, Polska jest więc krajem o ponadprzeciętnie wysokim odsetku ludności wiejskiej – nieproporcjonalnie wysokim względem stopnia rozwoju gospodarczego. Częściowo wynika to jednak z definicji miasto-wieś. Faktycznie większość mieszkańców polskich wsi, to obecnie mieszkańcy podmiejskich osiedli.
Rozmieszczenie ludności Polski według wielkości miasta oraz na wsi w 2018 r.
Źródło: Opracowanie własne.
Wielu osobom wydaje się, że najwięcej Polaków mieszka w dużych miastach. Tymczasem okazuje się, że największa część ludności miejskiej to mieszkańcy „małych” miast (10 – 50 tys. mieszkańców) z tak zwanej „polski powiatowej”. Rzeczywiście jednak łączna liczba ludności zamieszkująca miasta stutysięczne i większe to prawie 28% wszystkich Polaków, trzeba jednak pamiętać, że takich miast jest tylko 37. Pozostałe 927 miast (od 1 stycznia 2022 r.) – mniejszych niż 100 tys. mieszkańców, to niemal 1/3 ludności Polski.
Brak komentarzy