Uprawa roślin i chów zwierząt w Polsce

Polska jest ważnym krajem rolniczym w Europie i na Świecie. Nasz kraj odgrywa istotną rolę w uprawie warzyw, owoców i zbóż oraz niektórych roślin przemysłowych i pastewnych. Istotną rolę w Polsce odgrywa także chów zwierząt – główną rolę odgrywa dróg, trzoda chlewna i drób.

Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)

Gospodarka Polski na tle Europy

II Uprawa roślin i chów zwierząt w Polsce

1. Uprawa roślin w Polsce

Rośliny uprawiane w Polsce i na świecie dzieli się na cztery zasadnicze grupy:

• Rośliny alimentacyjne – służące konsumpcji bezpośredniej lub po przetworzeniu.
• Rośliny przemysłowe – mające zastosowanie do produkcji wyrobów przemysłowych, zarówno konsumowanych jak i innych.
• Rośliny pastewne – służą jako pasza dla zwierząt hodowlanych.
• Inne – używki i przyprawy, służą do poprawy jakości jedzenia lub spożywano bezpośrednio w celu odniesienia przyjemności.

Najważniejsze gatunki roślin uprawianych w Polsce według typów i grup

Źródło: Opracowanie własne

W Polsce wykorzystuje się rolniczo około 47% powierzchni kraju. Wśród użytków rolnych dominują grunty orne (około 3/4 użytków rolnych) czyli pola uprawne. Relatywnie duży jak na warunki światowe jest udział upraw trwałych (sadów), które stanowią 1,2% powierzchni Polski i około 2,5% powierzchni użytków rolnych. Dzieje się tak dlatego, że w Polsce bardzo popularna jest uprawa owoców i warzyw.

Struktura użytkowania Ziemi w Polsce w 2019 r.

Źródło: Bank Danych Lokalnych, Rocznik Statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej (2019)

Wśród roślin zasiewanych w Polsce na gruntach ornych, największy udział mają zboża. Stanowią one ponad 72% całych zasiewów w naszym kraju. Inne rośliny alimentacyjne (w tym ziemniaki) to nieco ponad 5% powierzchni zasiewów. Rośliny przemysłowe w Polsce to przede wszystkim buraki cukrowe (cukrodajne) oraz rzepak i rzepik (oleiste) – stanowią one łącznie niemal 17% powierzchni zasiewów.

Struktura upraw w Polsce w 2019 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Prawie jedną trzecią obszaru uprawy zbóż stanowi pszenica. To jedno z najważniejszych światowych zbóż, cechuje się wysokimi wymaganiami klimatyczno-glebowymi i dość długim okresem wegetacyjnym, dlatego jego uprawa w Polsce jest ograniczona do najlepszych obszarów rolnych kraju. Mimo tego cieszy się dużą popularnością. Światowa produkcja w 2018 r. wynosiła 734 mln ton, z czego ponad 12 milionów ton wyprodukowano w naszym kraju. Głównymi obszarami uprawy były Żuławy Wiślane, Nizina Śląska i Wyżyna Lubelska – najkorzystniejsze polskie obszary rolnicze.

Rozmieszczenie uprawy pszenicy i żyta w Polsce w 2010 r.

Źródło: https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R5mguJgK4Y8xZ/1646739490/82TOU0lBdhBCmy1fHNjLNKtCyOiBU5ie.png

Istotnym zbożem uprawianym w naszym kraju jest też żyto. Stanowi ono niemal 11,5% powierzchni uprawianych zbóż, a roczne zbiory w Polsce to około 2,5 miliona ton (na świecie w 2018 – niecałe 13 milionów ton), co stawiało Polskę na drugim miejscu na świecie za Niemcami. Żyto jest popularne w Polsce, ponieważ jest zbożem o małych wymaganiach glebowych i klimatycznych, dobrze radzi sobie w trudnych warunkach, zwłaszcza w mniej korzystnej odmianie klimatu umiarkowanego. Dlatego tam, gdzie warunki są korzsystne uprawia się w Polsce pszenicę, a tam gdzie są trudniejsze – żyto. Żyto uprawiano przede wszystkim na obszarze nizin w centralnej Polsce (Nizina Mazowiecka, Nizina Wielkopolska oraz Nizina Podlaska) oraz w pasie pojezierzy – wszędzie tam, gdzie gleby są słabsze, podobnie jak dostawa wody jest mniejsza.

Istnieje jeszcze krzyżówka tych dwóch zbóż – pszenżyto (prawie 17% zasiewów zbożowych w Polsce), zachowująca część właściwości odżywczych pszenicy, z jednoczesnym obniżeniem wymagań klimatyczno-glebowych typowych dla żyta. Roślina ta jest w Polsce bardzo popularna, a roczne zbiory to ponad 5,4 miliona ton, co czyni Polskę największym światowym producentem.

Innymi ważnymi roślinami w Polsce są buraki cukrowe i ziemniaki. Te pierwsze mają potrzeby analogiczne jak pszenica, te drugie – niskie wymagania tak jak żyto. Z tego powodu obszary upraw często pokrywają się.

Rozmieszczenie uprawy buraka cukrowego i ziemniaka w Polsce w 2010 r.

Źródło: https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1OeAd6jzyukX/1646739490/1YqWuvef9l71aZq0VhhbhOHWfLPuhpqk.png

Burak cukrowy ma niewielkie wymagania klimatyczne (choć wymaga odpowiedniej ilości wody), ale relatywnie duże wymagania glebowe. Dobrze radzi sobie w klimacie umiarkowanym. Światowa produkcja w 2018 r. wyniosła aż 275 mln ton z czego niemal 15,3 mln ton w Polsce, co dawało Polsce 6 miejsce na świecie.

Ziemniak to  z kolei roślina o zarówno niewielkich wymaganiach glebowych i klimatycznych, dobrze znosi trudne warunki, a szkodzi mu nadmiar wody oraz mróz. Wyróżnia się dużą pracochłonnością. W 2018 r. światowa produkcja wynosiła aż 368 mln ton, podczas gdy w Polsce było to ponad 7 mln ton co odpowiadało około 2% światowej produkcji i dawało miejsce w top10 światowych producentów tego warzywa.

Ostatnią z ważnych roślin w Polsce jest rzepak. Prawie 3,2 mln ton tej rośliny oleistej w Polsce zebrano w 2018 roku w naszym kraju przy niecałych 70 mln ton na świecie, co ponownie lokowało Polskę wysoko wśród głównych producentów światowych.

Polska jest największą europejską potęgą w produkcji jabłek

Źródło: https://static.300gospodarka.pl/media/2020/08/shutterstock_217676320.jpg

Bardzo ważnym elementem uprawy ziemi w Polsce były owoce i warzywa. Wiele z nich produkowano w sadach. Choć odpowiadają one tylko za nieco ponad 2% powierzchni wykorzystywanej rolniczo, jest to wartość relatywnie wysoka w skali światowej. Najpopularniejszą uprawą w sadach były jabłonie. Polska była ważnym światowym producentem wielu owoców i warzyw – w tym właśnie jabłek (ponad 4 mln ton w 2019 roku), gdzie zajmowaliśmy 3 lub 4 (w zależności od roku) miejsce na świecie. Nie inaczej było w przypadku ogórków (gruntowych) – prawie 1,3 mln ton dawało Polsce wysoką światową lokatę. Oprócz tego ważnymi owocami i warzywami były: maliny, truskawki, borówki, jeżyny, wiśnie i czereśnie, śliwki, grusze, marchew, kapusta i cebula.

2. Chów zwierząt w Polsce

Tereny w Polsce przeznaczone na chów zwierząt to tzw. użytki zielone, czyli łąki i pastwiska. Stanowią one około 10% powierzchni kraju. Wiodącą rolę odgrywają w naszym kraju trzy grupy zwierząt hodowlanych: drób (w tym zwłaszcza kurczaki), trzoda chlewna (świnie) oraz bydło (krowy). Pozostałe gatunki: kozy, owce i konie stały się w ostatnich latach bardzo mało popularne i prawie zaniechano ich chowu w dużej skali.

Rozmieszczenie chowu bydła w Polsce w 2010 r.

Źródło: https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RYG99i7fEoCoo/4/2jVLaKuZh0KbcL4H56KGB1O4RCfaqNLg.png

Chów bydła może być oparty o dwa kierunki: mięsny oraz mleczny. Kierunek mleczy przeważa w Europie, w innych regionach świata (m.in. USA i Kanadzie, Argentynie i krajach Afryki) – przeważa kierunek mięsny. W 2018 roku na świecie było prawie 1,5 miliarda sztuk bydła i pogłowie cechowała się niewielkim, ale stałym wzrostem. W Polsce z kolei, ilość krów jest podobna od wielu lat i wynosi około 6 milionów sztuk. Jeszcze w 1990 r. było to 10 mln, ale mięso wołowe jest w Polsce aż tak popularne, a ponadto nie jest zbyt tanie. Chów bydła w Polsce odbywa się przede wszystkim w tych miejscach, gdzie warunki agroklimatyczne i glebowe uniemożliwiają wykorzystanie terenu w celach uprawy opłacalnych roślin – a więc tam gdzie pozostawia się pola jako łąki i pastwiska. Centrum polskiego chowu bydła jest województwo podlaskie i inne sąsiadujące z nim obszary Polski północno-wschodniej, a w mniejszym stopniu inne obszary o słabych warunkach dla rozwoju rolnictwa (cześć Niziny Mazowieckiej i Niziny Wielkopolskiej). W Polsce, podobnie jak w większości krajów europejskich, krowy wykorzystuje się w kierunku mlecznym, ze względu na zapotrzebowanie do produkcji serów i jogurtów oraz dużą popularność samego mleka do picia.

Rozmieszczenie hodowli trzody chlewnej w Polsce w 2010 r.

Dość istotną rolę odgrywa w Polsce hodowla trzody chlewnej. Choć w 2018 roku było aż około 11 mln sztuk świń w Polsce, liczba ta stale spadała od początku lat 90-tych, ponieważ mięso to wypierane było coraz mocniej przez mięso drobiowe. Oprócz pozyskiwania wieprzowiny, trzodę hoduje się także w celu pozyskania tłuszczu oraz skór, które są popularne w produkcji butów i torebek. Na świecie jest to jednak zwierzę mniej popularne od bydła, ponieważ jego pogłowie nie przekracza 1 mln sztuk. Hodowla trzody chlewnej w Polsce odbywa się przede wszystkim w dużych, wyspecjalizowanych gospodarstwach rolnych w Wielkopolsce i na Kujawach, które mają wieloletnie doświadczenie w hodowli trzody, a ponadto znajdują się blisko dużych rynków zbytu.

Drób jest bardzo popularny w Polsce, a mięso drobiowe stale wypiera wieprzowe i wołowe, ponieważ postrzegane jest jako najzdrowsze i najmniej szkodliwe. Choć w Polsce chów drobiu obejmuje gatunki takie jak: kaczki, gęsi, indyki, perliczki i przepiórki, ponad 90% całego drobiu stanowią kury. Jest ich w Polsce ponad 180 mln sztuk kurcząt (bardzo dynamiczny wzrost w ostatnich latach). Oprócz mięsa drobiowego, pozwalają one także wyprodukować 11 mld sztuk jajek, a dodatkowo pierze wykorzystywane w przemyśle np. do produkcji poduszek.

Rozmieszczenie chowu kur w Polsce w 2010 r.

Źródło: https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RVyO9JrIIUNi0/4/UGXG5Xu1r0UGR5VaWm8APOMcpgHz9Hj.png

Drób jest najliczniejszym światowym gatunkiem – jest go ponad 25,6 mld sztuk na świecie. W Polsce, podobnie jak w innych krajach, chów mający charakter przemysłowy (klatkowy) dominuje wokół dużych miast, które są rynkami zbytu dla mięsa drobiowego. Coraz popularniejsze są jednak eko-hodowle, z kurami wolnowybiegowymi, popularne na dalej położonych obszarach wiejskich.

Chów klatkowy budzi kontrowersje u obrońców praw zwierząt i może zostać wkrótce zakazany w Unii Europejskiej, podczas gdy w Polsce w tym systemie funkcjonuje 80% wszystkich kurczaków

Źródło: https://cdn.galleries.smcloud.net/t/galleries/gf-dMAm-aidg-BMAe_kurza-farma-toksyczne-jaja-664×442-nocrop.jpg

W przeszłości w Polsce popularnym zwierzęciem w chowie była koza. W przeciwieństwie do innych zwierząt, jest ona bardzo opłacalna ekonomicznie – dostarcza mleka, a jest bardzo tania w utrzymaniu. Zwierzę to zostało jedynak wyparte przez bardziej wymagajace gatunki i obecnie w naszym kraju jest niewiele ponad 100 tys. sztuk kóz, podczas gdy na świecie jest ich ponad miliard (więcej niż świń). Podobnie wygląda sytuacja owiec. Jest ich nieco ponad 200 tys. w Polsce, a 1,2 mld na świecie. Owce oprócz mleka i mięsa (mało popularnego w Polsce), dają także wełnę. Zmiany klimatyczne spowodowały jednak spadek zapotrzebowania na nią, a wyparły ją włókna syntetyczne. Obecnie owce chowane są niemal wyłącznie na obszarach Tatrzańskich hal, w tym w ramach prowadzonego tam wypasu kulturowego (kliknij, aby dowiedzieć się więcej). W Polsce chowane są także konie. W naszym kraju konina nie jest jednak postrzegana jako mięso jadalne, a zwierzęta te mają obecnie zastosowanie jedynie w celach rekreacyjnych i sportowych. Jest ich niecałe 300 tys. w Polsce, ale ich liczba stale spada. W przeszłości koni było znacznie więcej, ponieważ wykorzystywano je w rolnictwie jako siłę pociągową. Kiedy wyparły je traktory, zwierzęta te przestały cieszyć się w naszym kraju popularnością.

3. Produkcja rolna w Polsce, a produkcja rolna w Europie

Polska zawsze postrzegana była jako kraj wybitnie rolniczy, tymczasem okazuje się, że w naszym kraju mniej niż połowa obszaru wykorzystywana jest pod uprawę i chów. Na tle Europy, nasz wynik jest porównywalny z innymi dużymi państwami w podobnej strefie klimatu.

Struktura użytkowania terenu w wybranych krajach Europy w 2020 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych FAO.

Okazuje się, że choć Polska ma bardzo duży jak na Europę odsetek pól uprawnych, jeszcze większy areał ma Ukraina. Kraje górzyste, takie jak np. Szwajcaria, Rumunia czy nawet częściowo-górzysta Francja, mają za to więcej niż Polska łąk i pastwisk.  Europie południowej np. we Włoszech jest za to sporo sadów, w tym wiele plantacji winorośli. Kraje górzyste (np. Chorwacja, Szwajcaria, Włochy) oraz położone w chłodnej części klimatu umiarkowanego (Finlandia) mają też liczne obszary leśne i wiele górskich nieużytków, nienadających się do wykorzystania w rolnictwie.

Polska jest jednym z ważniejszych producentów zbóż w Europie. Warunki glebowe i wodne nie sprzyjają w tak wielkim stopniu uprawie pszenicy – mimo wszystko nasz kraj zajmuje 5 miejsce na kontynencie. Liderem jest Rosja, która posiada olbrzymie terytoria bardzo dobrych czarnoziemów. W czołówce są też Francja, Ukraina i Niemcy. Inaczej jest z żytem – Polska jest na drugim miejscu w Europie – nieznacznie za Niemcami. Wyprzedzamy m.in. Rosję i Białoruś. Żyto relatywnie dobrze radzi sobie na naszych przeciętnych glebach.

Najwięksi producenci pszenicy i żyta w Europie w 2020 r. (kliknij, aby powiększyć)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych FAO.

Nasz kraj jest też ważnym producentem buraków cukrowych. Mimo relatywnie niewielkiej połaci terenu o wystarczająco dobrych glebach, Polska zajmuje wysokie 4 miejsce w Europie, ustępując tylko znacznie większym krajom – Rosji, Niemcom i Francji. Również ważny jest Polski udział w produkcji ziemniaków – zajmujemy 5 miejsce w Europie, a produkcja jest na podobnym poziomie jak we Francji i w Niderlandach.

Najwięksi producenci buraków cukrowych i ziemniaków w Europie w 2020 r. (kliknij, aby powiększyć)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych FAO.

Bardzo dobrze Polska radzi sobie jako producent owoców i warzyw. Nasz kraj jest bezkonkurencyjnym liderem w produkcji jabłek, a ważną rolę odgrywa w szeregu innych owoców i warzyw. Np. w produkcji ogórków Polska zajmuje wysokie 4 miejsce w Europie.

Najwięksi producenci jabłek i ogórków w Europie w 2020 r. (kliknij, aby powiększyć)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych FAO.

Polska jest także ważnym hodowcą zwierząt gospodarkisch, w tym dwóch ważnych gatunków – bydła i trzody chlewnej. Rola Polski maleje jednak w przypadku obu tych gatunków. W bydle zajmujemy niewysokie – 8 miejsce, niższe niż Polski potencjał. Lepiej jest w przypadku trzody – tutaj mamy 6 lokatę, niewiele gorszą niż Francja czy Dania.

Najwięksi hodowcy bydła i trzody chlewnej w Europie w 2020 r. (kliknij, aby powiększyć)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych FAO.

Znaczenie Polski rośnie za to w przypadku kurcząt. Wysoka 4 pozycja naszego kraju ulega stałej poprawie, a niewiele brakuje nam by przegonić Ukrainę i Francję. Zupełnie inaczej wypadamy jako hodowcy pozostałych zwierząt w tym owiec, które w Europie są bardzo popularne. W Wielkiej Brytanii (szczególnie popularne są one w Szkocji) jest ponad 100 razy więcej owiec niż w Polsce, a nasz kraj zajmuje bardzo odległe miejsce, w ogonie krajów „Starego Kontynentu”.

Najwięksi hodowcy kur i owiec w Europie w 2020 r. (kliknij, aby powiększyć)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych FAO.

Zainteresował Cię ten temat?
Sprawdź bardziej rozbudowane opracowania o podobnej tematyce (dla liceum ogólnokształcącego):

• Główne obszary upraw
• Główne obszary chowu
• Typy rolnictwa