Usługi są obecnie najważniejszym sektorem polskiej gospodarki – odpowiadają za ponad 58% zatrudnionych i generują największą część PKB. Niektóre z nich – takie jak transport i łączność, odgrywają szczególnie istotną rolę w rozwoju gospodarczym kraju. Te usługi należą do najdynamiczniej rozwijających się w Polsce.

Spis tematów (kliknij, aby przejść do wyboru tematów)


Gospodarka Polski na tle Europy

IV Usługi w Polsce

1. Pojęcie i podział usług

Definicja usług należy do najtrudniejszych wśród sektorów gospodarczych, z uwagi na bardzo szeroki wachlarz działalności, które podejmuje. To co różni ją od przemysłu to silne zindywidualizowanie gotowego wyrobu, które ma charakter jednostkowy (a nie jak w przemyśle masowy), a często wręcz unikalny (niepowtarzalny). Odbiorca usługi jest najczęściej z góry znany, a konsumpcja usługi ma charakter natychmiastowy. Czasem błędnie mówi się o tym, że usługi mają charakter niematerialny, choć istnieje cały szereg usług prowadzących do powstawania konkretnego, nowego wyrobu.

Istnieje wiele kryteriów podziału usług stosowanych na świecie. Nawiązują one do złożoności sektora usługowego, obejmującego szereg różnorodnych działalności.

Podział usług według charakteru

  • Usługi materialne – prowadzące wprost do wytworzenia nowego fizycznego wyrobu lub udoskonalające, albo zmieniające dobro istniejące.

Oczywistym przykładem usługi materialnej jest praca krawca

Źródło: https://wikiepedia.files.wordpress.com/2016/04/dressmaker.jpg
  • Usługi niematerialne – w wyniku których nie powstaje fizycznie istniejący produkt, a ich zmaterializowanie nie jest możliwe.

Edukacja to podstawowa usługa niematerialna – wiedza i umiejętności nie mają charakteru fizycznego

Źródło: https://ibcces.org/wp-content/uploads/2019/03/Record-Teacher-Turnover-Tied-to-Lack-of-Mental-Health-Training-1.jpg

Podział usług według usługodawcy

  • Usługi publiczne – świadczone przez władze centralne lub samorządowe i utworzone przez nie podmioty.
  • Usługi prywatne – świadczone przez osoby fizyczne i przedsiębiorstwa.

Podział usług według usługobiorcy

  • Usługi dla przedsiębiorstw – gdy odbiorcą usługi jest zorganizowana działalność gospodarcza.
  • Usługi dla konsumentów – gdy odbiorcą usługi jest osoba prywatna.

Istnieje wiele rodzajów usług wyróżnianych ze względu na wynik działalności, czyli uzyskane efekty ich świadczenia. Jednym z kryteriów podziału, są zapisy w Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD). Wyróżnia ona 15 rodzajów działalności usługowych. Najważniejsze z nich obejmują elementy takie jak:

  • Handel i naprawy
  • Transport i magazynowanie
  • Hotelarstwo i gastronomia
  • Informacja i komunikacja
  • Finanse i ubezpieczenia
  • Obrót nieruchomościami
  • Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna
  • Administracja biurowa
  • Administracja publiczna i obrona narodowa
  • Edukacja
  • Opieka zdrowotna i pomoc społeczna
  • Kultura, rozrywka i rekreacja

Zatrudnienie w usługach może obejmować różne branże. Ich znaczenie zmienia się wraz z rozwojem społeczno-gospodarczym. W krajach słabiej rozwiniętych dominującymi usługami są handel i naprawy. Z kolei w krajach lepiej rozwiniętych rośnie udział zatrudnienia w branżach takich jak: edukacja, ochrona zdrowia czy usługi profesjonalne.

Struktura zatrudnienia w sektorze usług według branż w wybranych krajach Europy w 2020 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: https://www.ilo.org/

Polska w porównaniu z innymi krajami Europy wciąż ma bardzo wysokie zatrudnienie w prostych usługach. Np. w ochronie zdrowia czy usługach naukowych i profesjonalnych, odsetek zatrudnionych w Polsce jest mniejszy niż w Szwecji czy Niemczech. Więcej osób w Polsce pracuje za to w branży transportu i magazynowania. Czasami wpływ na strukturę zatrudnienia ma charakter gospodarki. Np. turystyczne włochy mają znacznie większy udział w zakwaterowaniu i gastronomii, a znane z Londyńskie City przyczynia się do wysokiego zatrudnienia w usługach finansowych w Wielkiej Brytanii. W Polsce przekłada się to własnie na sektor transportowy, ponieważ nasz kraj ma charakter tranzytowy.

2. Transport w Polsce

Transport jest działalnością usługową polegającą na przewożeniu ładunków i pasażerów. Istnieje wiele rodzajów środków transportu. Najważniejszymi z nich – także w Polsce, są:

  • Transport samochodowy 
  • Transport kolejowy 
  • Transport lotniczy 
  • Transport morski
  • Transport wodny śródlądowy

Transport samochodowy

Transport samochodowy jest najważniejszym wśród wykorzystywanych w Polsce środków transportu. Wykonuje największą pracę przewozową zarówno w grupie przewozu ładunków, jak i przewozu pasażerów. W 2020 r. transport samochodowy odpowiadał w Polsce za ponad 2 miliardy przewozów ładunków – 88% całej pracy przewozowej w tej kategorii. Transport samochodowy przewoził też pasażerów – ponad 40% ruchu pasażerskiego zbiorowego odbyło się pojazdami samochodowymi, a ponadto wykonano niezliczoną ilość przewozów prywatnymi samochodami. Ruch ten odbywał się po ponad 430 tys. km dróg, a uczestniczyło w nim 33 miliony pojazdów, z czego prywatne samochody osobowe stanowiły ponad 25 milionów z nich, a kolejne 4 miliony to samochody ciężarowe. Średnia ogólna gęstość sieci drogowej w Polsce wynosi niecałe 140 km na 100 km2 powierzchni. Jest to wskaźnik wysoki w skali światowej, ale niższy niż innych państw zachodnioeuropejskich. Wskaźnik ten jest zróżnicowany – najgęstsza sieć drogowa jest w Polsce południowej – gdzie mieszka najwięcej osób.

Autostrady i drogi ekspresowe w Polsce w 2022 r.

Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/HighwaysMapPoland.svg/300px-HighwaysMapPoland.svg.png

Kluczowe znaczenie dla rozwoju transportu drogowego mają autostrady i drogi ekspresowe, czyli trasy przeznaczone do szybkiego poruszania się. W połowie 2022 r. ukończono około 1750 km autostrad z nieco ponad 2100 km zaplanowanych i 2800 km z niemal 6300 km zaplanowanych dróg ekspresowych. Kolejne 2000 km dróg były w budowie, w przetargu lub w przygotowaniu do niego. Drogi te miały szczególne znaczenie dla samochodów ciężarowych, które codziennie przewożą ładunki przez Polskę na osi zachód-wschód. Polska pełni w transporcie drogowym w Europie rolę kraju tranzytowego. Na tle innych państw wysokorozwiniętych, Polska ma jednak wciąż mało gęstą sieć drogową.

Popularność w Polsce transportu samochodowego wynika z kilku czynników:

  • Jest transportem „od drzwi do drzwi” – umożliwia dostarczanie ładunku bezpośrednio do odbiorcy.
  • Istnieje rozwinięta infrastruktura drogowa i towarzysząca, której jakość stale się poprawia.
  • Ma konkurencyjną cenę i akceptowalny czas podróży w przewozach krajowych w porównaniu z innymi dostępnymi środkami transportu.
  • Można nim przewieźć niemal każdy rodzaj ładunku.
  • Jest zgodny z mentalnością Polaków zbudowaną wokół chęci posiadania własności prywatnej, w tym własnego samochodu i związanej z nim swobody podróżowania.

W Polsce rozwijają się prywatne firmy transportowe łączące większe miasta z mniejszymi miejscowościami

Źródło: https://d-art.ppstatic.pl/kadry/k/r/af/be/50f92ef8ab2f7_o_full.jpg

Transport kolejowy

Drugi najważniejszy środek transportu w Polsce to kolej. Rozwój kolei uwarunkowany jest historycznie i związany z okresem uprzemysłowienia. Ponad połowa przewozów pasażerskich zbiorowych odbywała się własnie koleją, przewożono nią także w 2020 r. prawie 10% wszystkich ładunków. O ile transportem samochodowym przewożono bardzo zróżnicowane towary, kolei odgrywała kluczową rolę w transporcie węgla i innych surowców. Choć łączna długość linii kolejowych po 1990 r. zaczęła spadać, stale poddawano elektryfikacji kolejne odcinki. W 2020 r. na łącznie 19,4 tys. km linii kolejowych, zelektryfikowane było 12,1 tys. km – w tym wszystkie główne linie o kluczowym znaczeniu.

Użytkowane linie kolejowe w Polsce na tle granic województw

Źródło: http://mapa.plk-sa.pl

Gęstość sieci kolejowej w Polsce wynosi 6,2 km na 100 km2 powierzchni. Pod tym względem Polska należy do światowej czołówki państw świata (top20), wyprzedzani jesteśmy jedynie przez inne gęsto zaludnione i wysokouprzemysłowione kraje europejskie, takie jak Niemcy, Belgia i Czechy. Z tego powodu możliwy jest m.in. duży udział przewozów pasażerskich w ruchu pociągów. W ostatnich latach na kolei podjęto też olbrzymi wysiłek inwestycyjny w celu zwiększenia prędkości pociągów. Dzięki temu czas podróży między najważniejszymi miastami znacząco się skrócił, a kolej zyskała na popularności. Dodatkowym atutem kolei jest ekologiczność i konkurencyjna cena oraz brak problemów z parkowaniem typowy dla ruchu samochodowego.

Transport lotniczy

Polska należy do państw świata o najdynamiczniej rozwijającym się ruchu lotniczym. Transport lotniczy w Polsce obejmuje niemal wyłącznie ruch pasażerski. Dominują w nim przewozy międzynarodowe (ponad 90% ruchu lotniczego).

Szczególnie istotne dla rozwoju ruchu lotniczego w Polsce było wejście do Unii Europejskiej w 2004 r. oraz przystąpienie do Strefy Schengen w 2007 r., co znacząco ułatwiło ruch z innymi krajami. Zbiegło się to z otwarciem rynków pracy m.in. w Wielkiej Brytanii, Irlandii, a później Norwegii i Holandii, co zaowocowało intensywnym ruchem lotniczym z tymi krajami. Przyczyniło się do tego także uruchomienie połączeń tanich linii lotniczych. Dalsze bogacenie się społeczeństwa przyczyniło się także do wzrostu ruchu w kierunkach turystycznych m.in. do krajów północnej Afryki i Azji. Dopiero pandemia COVID-19 zatrzymała stały trend wzrostowy ruchu lotniczego w Polsce.

Wielkość pasażerskiego ruchu lotniczego w Polsce w latach 1999-2020

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Całkowity ruch lotniczy w Polsce w 2019 r., przed wybuchem epidemii COVID-19 zbliżył się do 50 mln pasażerów. Choć w Polsce faktycznie funkcjonuje 15 portów lotniczych, ponad 38% całego ruchu (18,8 mln pasażerów) obsługiwało Lotniska im. Fryderyka Chopina w Warszawie-Okęcie. W planach (mocno zaawansowanych) jest realizacja Centralnego Portu Komunikacyjnego im. Solidarności pod Warszawą, który ma się stać największym lotniskiem Europy Środkowo-Wschodniej, z planowanym ruchem docelowym na poziomie 50 mln pasażerów rocznie.

Lotniska cywilne w Polsce i ruch lotniczy w 2019 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych rozproszonych i danych Urzędu Lotnictwa Cywilnego.

Transport wodny

Transport wodny dzieli się na morski oraz śródlądowy. Położenie Polski nad Morzem Bałtyckim w istotnym stopniu przyczynia się do rozwoju właśnie transportu morskiego. W Polsce istnieją 3 duże porty morskie: Gdańsk, Gdynia oraz zespół portowy Szczecin-Świnoujście. Realizują one wielką część pracy przewozowej importu i eksportu krajowego oraz mające głównie znaczenie turystyczne – połączenia promowe pasażerskie. Szczegóły dotyczące transportu morskiego omówiono w temacie poświęconym gospodarce morskiej.

Odrzańska Droga Wodna łącząca Szczecin z Gliwicami jest jedynym liczącym się obecnie szlakiem transportowym śródlądowej żeglugi w Polsce

Źródło: https://fotowojcik.pl/media/watermark/NATURA/Akweny/WW143419.jpg

Znacznie mniejszą rolę w Polsce odgrywa transport wodny śródlądowy, odbywający się po rzekach (a także kanałach, jeziorach, zalewach). Mimo iż w Polsce istnieje olbrzymia liczba cieków o łącznej długości ponad 3,7 tys. km dróg wodnych, transport ten jest praktycznie niewykorzystywany. Szereg przyczyn odpowiada za taki stan rzeczy:

  • Sezonowe wahania poziomu wody w rzekach (powodzie i susze) i niewielka ilość odcinków rzek całorocznie nadających się do żeglugi – głównie Odra i Wisła.
  • Brak infrastruktury żeglugi śródlądowej o znaczeniu gospodarczym.
  • Zaniechanie inwestycji w transport wodny, m.in. z powodu inwestycji w inne środki transportu.
  • Niska potencjalna konkurencyjność transportu śródlądowego z uwagi na duży rozwój transportu samochodowego i kolejowego.
  • Całkowita zapaść taboru transportu śródlądowego, którego średni wiek liczy kilkadziesiąt lat.

W ostatecznym rozrachunku transport wodny śródlądowy przewozi tylko 4 mln ton ładunków (0,15% wszystkich) z dominującym udziałem surowców. Niecałe 700 tys. pasażerów rocznie, głównie turystów (niecałe 0,2% wszystkich) odgrywa też śladową rolę w ogólnych przewozach pasażerskich. Interesującym faktem jest, że ważniejsza w żegludze śródlądowej jest Odra, a nie Wisła, której koryto praktycznie nie nadaje się do żeglugi.

Podstawowym problemem największej polskiej rzeki – Wisły, jest brak odmulania dna, co faktycznie pozbawia ją żeglowności

Źródło: https://d-pt.ppstatic.pl/k/r/1/e5/50/56a9d85e1d159_p.jpg?1467785123

Transport przesyłowy

Transport przesyłowy zaliczany do grupy transportu specjalnego, obejmuje w Polsce sieć różnego rodzaju linii – energetycznych, gazociągów, ropociągów i wodociągów. Choć odpowiada za zaledwie niecałe 2% transportu ładunków, dotyka kluczowych dla funkcjonowania elementów: surowców energetycznych, wody i zasilania.

Infrastruktura głównych linii transportu przesyłowego w Polsce

Źródło: https://zpe.gov.pl/a/rozwoj-transportu-ladowego-w-polsce/Dp9t736SI

Najważniejszymi elementami infrastruktury są: Gazociąg Jamalski, którym gaz z Rosji transportowany jest do Polski i dalej na zachód. W przesyle ropy naftowej podobną funkcję pełni Rurociąg „Przyjaźń”, którym ropa naftowa trafia do rafinerii Orlenu w Płocku. Uzupełnieniem tej sieci jest Rurociąg Pomorski – łączący Gdańsk (port) z Płockiem. Jeszcze w 2022 r. ma zostać uruchomiony Baltic Pipe – strategiczny gazociąg łączący Polskę z Danią i Norwegia, który umożliwi import gazu z Norwegii do Polski (zamiast importowanego gazu z Rosji). Najdłuższą sieć linii przesyłowych w skali krajowej stanowią jednak linie energetyczne. Sieć 257 głównych linii elektroenergetycznych liczy ponad 14 tys. km.

3. Łączność w Polsce

Łączność to kolejna z ważnych usług. Odpowiada ona za przesyłanie informacji. Łączność obejmuje rozmaite formy porozumiewania się, jednak kluczowe znaczenie we współczesnej łączności mają środki telekomunikacji, czyli służące do nadawania, odbioru lub transmisji informacji, niezależnie od ich rodzaju, za pomocą przewodów, fal radiowych bądź optycznych lub innych środków wykorzystujących energię elektromagnetyczną. Zaliczamy do nich m.in. telefon i Internet.

Telefon komórkowy był jednym z przełomowych wynalazków w łączności. Pozwala on na porozumiewanie się w dowolnym czasie niemal z każdego miejsca na Ziemi. Polska należy do państw o bardzo wysokiej liczbie telefonów komórkowych i jednocześnie malejącej liczbie telefonów stacjonarnych. Najbardziej interesującym faktem statystycznym jest, że niektóre kraje wysokorozwinięte, ale nie ze ścisłej światowej czołówki (np. Polska, Rosja, Litwa), mają statystycznie znacznie większą liczbę telefonów komórkowych na 100 mieszkańców niż mieszkańcy państw najlepiej rozwiniętych np. Wielkiej Brytanii czy Francji. Podobny trend widoczny jest także w innych regionach świata. W Polsce przypada obecnie około 130 telefonów komórkowych na 100 mieszkańców (2020).

Liczba telefonów komórkowych na 100 mieszkańców w krajach Europy w 2020 r.

Źródło: https://ourworldindata.org/grapher/mobile-cellular-subscriptions-per-100-people?time=latest&region=Europe

Internet był kolejną istotną rewolucją w łączności. Pozwolił nie tylko na porozumiewanie się za pomocą prostych komunikatorów, czatów, ale też wraz z jego upowszechnieniem, pojawiło się oprogramowanie do wideo rozmów. Z czasem pojawiły się także bardzo popularne portale społecznościowe. Rewolucja internetowa rozpoczęła się już w latach 90-tych, ale liczba użytkowników stopniowo i stale wzrasta. Obecnie większość mieszkańców Ziemi ma już połączenie z Internetem. W Polsce w 2019 r. już prawie 85% mieszkańców miało dostęp do Internetu, w tym prawie 100% ludzi młodych.

4. Znaczenie transportu i łączności dla życia i rozwoju gospodarczego

Transport i łączność stanowią łącznie dział usług nazywamy komunikacją. Odgrywa ona olbrzymią rolę w życiu mieszkańców w Polski i w znacznym stopniu wpływa na rozwój gospodarczy. Trudno sobie dzisiaj wyobrazić funkcjonowanie naszego kraju bez dobrze rozwiniętego transportu i łączności.

Znaczenie transportu dla jakości życia mieszkańców Polski

  • Umożliwia przemieszczanie się, w tym podróże do pracy, do szkoły, do rodziny czy znajomych, a także na odbywanie podróży zagranicznych.
  • Pozwala na dostarczanie do obiektów handlowych niezbędnych towarów, w tym np. zaopatrzenia sklepów.
  • Umożliwia dostarczanie zamówionych przesyłek np. towarów ze sklepów internetowych.
  • Przewozi pocztę.
  • Zapewnia sprawne przemieszczanie się po obszarach zurbanizowanych.
  • Zapewnia dostawę energii, wody i paliw – do przedsiębiorstw i do domów odbiorców indywidualnych.

Znaczenie transportu dla rozwoju gospodarczego Polski

  • Jest niezbędnym elementem rozwoju turystyki, pozwalając na podróżowanie do miejsca zwiedzania lub pobytu, może też świadczyć usługi turystyczne np. w postaci rejsu promem.
  • Zapewnia ciągłość produkcji gospodarczej, umożliwiając wymianę ładunków między przedsiębiorstwami.
  • Bierze udział w handlu międzynarodowym, pozwalając na import towarów zza granicy do Polski i eksport naszych wyrobów do innych krajów.
  • Umożliwia rozwijanie interesów, poprzez możliwość obracania towarami w skali Europy i Świata.
  • Tworzy olbrzymią liczbę miejsc pracy i generuje wysokie dochody państwa.


Znaczenie łączności dla jakości życia mieszkańców Polski

  • Pozwala na szybkie porozumiewanie się z innymi osobami.
  • Umożliwia zachowanie kontaktu z członkami rodziny i krewnymi pozostającymi w odległych miejscach.
  • Zapewnia dostęp do informacji i wiedzy.
  • Zapewnia dostęp do usług oferowanych przez Internet np. robienia zakupów.
  • Umożliwia podejmowanie pracy przez Internet.
  • Daje swobodny dostęp do globalnej kultury masowej.

Znaczenie łączności dla rozwoju gospodarczego Polski

  • Umożliwia szybkie porozumiewanie się przedsiębiorstw co usprawnia prowadzenie działalności gospodarczej.
  • Możliwe jest nawiązywanie kontaktów z podmiotami zagranicznymi z całego świata i prowadzenie z nimi interesów np. zawieranie umów na import i eksport produktów.
  • Zapewnia dostęp do globalnych zasobów wiedzy i informacji, wykorzystywanych w różnych dziedzinach gospodarki.
  • Umożliwia działalność gospodarczą w Internecie.
  • Tworzy olbrzymią liczbę miejsc pracy i generuje wysokie dochody państwa.

Zainteresował Cię ten temat?
Sprawdź bardziej rozbudowane opracowania o podobnej tematyce (dla liceum ogólnokształcącego):