Surowce naturalne są jedną z podstawowych szans rozwojowych dla gospodarki. Wiele państw swój dobrobyt zapewnia właśnie posiadaniu bogatych złóż. Polska posiada niektóre surowce w dużej ilości – np. miedź, węgiel, sól czy siarkę oraz liczne surowce skalne. Nasz kraj stale narzeka jednak na niedobór paliw takich jak ropa naftowa czy gaz ziemny oraz kluczowego metalu – żelaza.
Spis tematów (kliknij na temat, aby przejść do strony)
Środowisko Polski na tle Europy
V Zasoby naturalne w Polsce
1. Minerały i skały w Polsce
Występowanie zasobów naturalnych jest zależne od budowy mineralnej i skalnej danego terytorium. Minerał to podstawowa i najmniejsza jednostki strukturalna Ziemi. Minerały budują skały – czyli formy bardziej złożone, tworzące litosferę – powłokę skalną Ziemi. Wszystkie minerały są jednocześnie skałami, natomiast skały mogą składać się z także wielu różnorodnych minerałów. Minerałami (a jednocześnie skałami organicznymi pochodzenia chemicznego) są np. siarka i sól, powszechnie występujące w Polsce. Bardzo ważnym minerałem w Polsce jest kwarc, budujący m.in. Bałtyckie piaszczyste plaże (nadając im charakterystyczny, jasny kolor).
Polska posiada bardzo bogate zasoby siarki – minerału złożonego z pierwiastka chemicznego „S”
Źródło: https://a.allegroimg.com/s1024/0ca314/ec57d2e1495ab5034a4378c2f62e
Zasadniczy podział skał, odnosi się do ich pochodzenia geologicznego czyli sposobu, w jaki zostały utworzone. Według tego kryterium skały dzieli się na 3 grupy:
- Skały magmowe – czyli grupa skał powstające w wyniku krystalizacji magmy lub lawy, gdy mówimy o magmie, która wydostaje się na powierzchnię. Dzielą się one na dwa podtypy:
– Skały magmowe głębinowe (plutoniczne) – pochodzące z magmy krystalizującej przez wiele lat pod powierzchnią Ziemi. W tej grupie jest m.in. występujący w Polsce granit występujący w Sudetach i w Tatrach.
– Skały magmowe wylewne (wulkaniczne) – powstają w wyniku gwałtownego krzepnięcia lawy, która wydostała się z wulkanu. W tej grupie są np. bazalty, występujące w aktywnych wulkanicznie w przeszłości Sudetach.
Granity i bazalty to przykłady skał wulkanicznych występujących w Polsce
Źródło: Geology.com
- Skały osadowe stanowią drugą i zarazem najliczniejszą w Polsce grupę skał. Powstają one na skutek osadzania (sedymentacji) resztek innych skał lub szczątków roślin i zwierząt, albo osadzania związków chemicznych. Dzielą się na trzy podgrupy:
– Skały osadowe okruchowe – to typowe skały powstałe ze zwietrzenia starszych skał. Mogą być luźne, gdy materiał jest niepołączony lub zwięzłe, gdy doszło do powstania spoiwa między ziarnami skał. Oba typy skał występują w Polsce bardzo licznie. Niektóre z nich: piaski, żwiry i gliny stanowią podstawę budowy skalnej naszego kraju.
Wybrane skały osadowe okruchowe luźne i zwięzłe występujące w Polsce
Źródło: https://www.thoughtco.com/thmb/xIflEFs7a3kwSopiWI86roeCY8I=/768×0/filters:no_upscale():max_bytes(150000):strip_icc()/shale–close-up–72194984-5b0d4eb043a1030036e161e3.jpg; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/2c/Clay-ss-2005.jpg; https://www.encyklopedialesna.pl/foto/hasla/0/0/mul_mulek_mulowc_-_mulek_marglisty_ze_skorupami_slimakow.jpg; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7b/Karima%2Cnile_silt.jpg/1280px-Karima%2Cnile_silt.jpg; geology.com; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Kalabrien_Ricadi_Sandwellen_2129.jpg/1280px-Kalabrien_Ricadi_Sandwellen_2129.jpg; http://www.sklep.e-mur.com.pl/product/image/80/__wir_8-16mm.jpg;
– Drugą podgrupę stanowią skały osadowe pochodzenia organicznego. Powstały w wyniku nagromadzenia szczątków roślin lub zwierząt. Są to różnego rodzaju węgle oraz skały wapienne. Najliczniej występuje one w pasie wyżyn.
Skały osadowe pochodzenia organicznego utworzone ze szczątków roślin – przykłady w Polsce
Źródło: geology.com
Skały osadowe pochodzenia organicznego utworzone ze szczątków zwierząt – przykłady w Polsce
Źródło: geology.com
– Ostatnią podgrupę stanowią skały osadowe pochodzenia chemicznego. Powstały one w wyniku wytrącania się na dnie dawnych mórz substancji mineralnych. Są to przede wszystkim sól oraz gips. Do tej grupy należy wspomniana także wcześniej siarka. Sól z różnych okresów historycznych występuje tak na Kujawach jak i w pasie kotlin pod Krakowem.
Skały osadowe pochodzenia chemicznego – przykłady w Polsce
Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/0c/Mineral_Silvina_GDFL105.jpg; geology.com; http://porady-montera.eu/wp-content/uploads/2012/10/gips.jpg
- Trzecią główną grupę stanowią skały metamorficzne. Ich nazwa odnosi się do przeobrażenia (metamorfizmu) w nie innych skał, w warunkach wysokiego ciśnienia i wysokiej temperatury. W Polsce występują przede wszystkim gnejsy powstałe z przeobrażenia granitu (przede wszystkim w Sudetach), marmury powstałe z przeobrażenia wapieni (również w Sudetach) oraz kwarcyty powstałe z przeobrażenia kwarcu (W Sudetach oraz w Górach Świętokrzyskich – tworzą m.in. tamtejsze gołoborza).
Skały metamorficzne – przykłady w Polsce
Źródło: geology.com
Podsumowując, Polska jest krajem zasobnym w różnorodne minerały i skały, z których najistotniejszą grupą skały osadowe okruchowe oraz pochodzenia chemicznego i pochodzenia organicznego. Posiadamy ich relatywnie duże zasoby, co przekłada się na dostęp do wybranych surowców mineralnych i możliwość ich wykorzystania w gospodarce. Około ¾ powierzchniowej pokrywy skalnej Polski stanowią gliny, piaski i żwiry, które są skutkiem ostatniego zlodowacenia.
2. Surowce mineralne w Polsce
Surowce wykorzystywane gospodarczo dzieli się na cztery grupy:
- Energetyczne
- Metaliczne
- Chemiczne
- Skalne
Wszystkie z nich można spotkać w Polsce.
Surowce energetyczne w Polsce
Najważniejszymi światowymi surowcami energetycznymi są: ropa naftowa, gaz ziemny oraz węgiel kamienny i węgiel brunatny. Ich spalanie prowadzi do wytworzenia energii, którą można wykorzystać do napędzania pojazdów lub produkcji prądu. Polska posiada pewne zasoby tych surowców.
Zasoby i kopalnie surowców energetycznych w Polsce
Źródło: https://zpe.gov.pl/a/surowce-mineralne-polski/DRIy2dF00
Ropa naftowa występuje w Polsce jedynie w małych ilościach, choć to w Polsce narodził się przemysł naftowy. Historyczne miejsca wydobycia obejmują tereny Podkarpacia i Pogórza Karpat, jednak te zasoby są już wyczerpane. Obecnie wydobywa się pewne ilości ropy naftowej w Wielkopolsce i na Ziemi Lubuskiej (Gorzów Wielkopolski) oraz na Pomorzu Zachodnim (Kamień Pomorski). Coraz większe jest wydobycie ropy z dna Morza Bałtyckiego. Wydobycie to nie pokrywa jednak zaledwie niewiele ponad 3% krajowego zapotrzebowania na ten surowiec.
Polska posiada nieco większe pokłady gazu ziemnego. Występuje on w dwóch głównych obszarach: Nizinie Wielkopolskiej (okolice Kościana) oraz Kotlinie Sandomierskiej (okolice Przemyśla). Krajowe wydobycie pozwala na zaspokojenie niecałych 20% potrzeb tego surowca, który staje się coraz popularniejszym paliwem w naszym kraju.
W grupie surowców energetycznych Polska ma duże zasoby węgla kamiennego i węgla brunatnego, których wydobycie i wykorzystanie stanowi podstawę polskiej energetyki. Węgiel kamienny wydobywany jest na Wyżynie Śląskiej (Górnośląskie Zagłębie Węglowe) oraz w mniejszym stopniu na Polesiu Lubelskim (Lubelskie Zagłębie Węglowe). Polska wydobywa ponad 60 mln ton węgla kamiennego rocznie, co daje Polsce pierwsze miejsce w Europie (nie licząc Rosji). Węgiel brunatny wydobywany jest w trzech głównych punktach: Koninie, Bełchatowie i Bogatyni (Turoszów). Wydobycie również wynosiło ponad 60 mln ton, co dawało drugie miejsce w Europie za Niemcami i lokatę w pierwszej 7 światowych producentów tego paliwa. Węgiel jest wykorzystywany bezpośrednio w Polskiej gospodarce. Wydobycie obu rodzajów węgla jest jednak silnie szkodliwe dla środowiska (podobnie jak jego spalanie), dlatego Polska będzie stopniowo odchodzić od węgla na rzecz innych paliw, a jego (zarówno węgla kamiennego jak i brunatnego) wydobycie ma zakończyć się w ciągu najbliższych kilkudziesięciu lat.
Surowce metaliczne w Polsce
Surowce metaliczne obejmują różnego rodzaju metale, znajdujące zastawanie w przemyśle np. w budownictwie, produkcji pojazdów i maszyn czy elektroniki. Polska posiada niewielkie zasoby żelaza i wyczerpane zasoby cynku i ołowiu, ale jest też jednym z najważniejszych producentów miedzi.
Zasoby i kopalnie wybranych surowców metalicznych w Polsce
Źródło: https://zpe.gov.pl/a/surowce-mineralne-polski/DRIy2dF00
Najważniejszym metalem jest żelazo. Obecnie w Polsce nie wydobywa się w ogóle rudy żelaza, choć w przeszłości prowadzono wydobycie m.in. w Górach Świętokrzyskich. Zasoby występujące są nieeksploatowane głównie z powodu nieopłacalności (złe warunki geologiczne) lub niewielkich złóż. Jedynym rokującym zasobem wydają się złoża w okolicy Suwałk, ale nie są one wydobywane ze względu na głębokie zaleganie, a dodatkowo potencjalny silny konflikt ze środowiskiem naturalnym.
W latach 1974 – 2020 Polska prowadziła także wydobycie rud cynku i ołowiu w okolicach Olkusza na Górnym Śląsku. Były to jednak ilości bardzo niewielkie. Ze względu na wyczerpanie opłacalnych ekonomicznie zasobów, w 2020 r. zamknięto jedyną w Polsce kopalnię.
Najkorzystniej przedstawia się w grupie metali, wydobycie miedzi. Polska wydobywa ponad 400 tys. ton tego metalu rocznie. Nasz kraj odpowiada więc za 2% wydobycia światowego, co czyni nas jednym z liderów światowych (12 miejsce na świecie i 1 w Europie nie licząc Rosji). Wydobycie prowadzi się na Dolnym Śląsku w tak zwanym Legnicko-Głogowskim Okręgu Miedziowym (Lubin, Głogów, Polkowice). Nazwa może być mylna, gdyż miedzi nie wydobywa się w Legnicy, acz znajduje się tam huta tego metalu. Planuje się także uruchomienie wydobycia w Nowej Soli koło Zielonej Góry (Ziemia Lubuska) oraz w Wielkopolsce. Polska jest ważnym eksporterem miedzi. Większość wydobywanego metalu (90%) przeznacza się na sprzedaż za granicę, głównie do Niemiec, reszta znajduje zastosowanie w polskiej gospodarce.
Surowce chemiczne w Polsce
Sól i siarka to dwa najważniejsze światowe surowce chemiczne, które jednocześnie licznie występują w Polsce.
Zasoby i kopalnie wybranych surowców chemicznych w Polsce
Źródło: https://zpe.gov.pl/a/surowce-mineralne-polski/DRIy2dF00
Polska sól kamienna należy do największych skarbów naszego kraju. Już od średniowiecza, aż do 1996 r. eksploatację zasobów prowadzono w Bochni i Wieliczce, ale obecnie obie kopalnie pełnią jedynie funkcje muzeów. Obecnie największe eksploatowane zasoby soli kamiennej znajdują się na Kujawach – 80% całych zasobów, głównie w kopalniach w Kłodawie, Mogilnie oraz Górze pod Inowrocławiem. Pozostałe zasoby wydobywane znajdują się na przedpolu Karpat, w Wielkopolsce oraz okolicy Zatoki Puckiej. W 2020 r. w Polsce pozyskiwano ponad 3,5 mln ton soli kamiennej co dawało Polsce miejsce w drugiej dziesiątce światowych producentów soli. Odbiorcą soli jest głównie polski przemysł chemiczny, część jej zasobów eksportuje się do innych państw. W mniejszym stopniu w Polsce wydobywa się także sól potasową.
Drugim ważnym wydobywanym w Polsce surowcem chemicznym jest siarka. Choć na świecie obecnie większość pozyskiwanego surowca pochodzi z odsiarczanej ropy naftowej, gazu ziemnego i niektórych metali, w Polsce prowadzi się ciągle wydobycie metodą tradycyjną z kopalni w Osieku (jedyne takie miejsce na świecie – metoda podziemnego wytopu), a do 1996 r. także w sąsiednim Grzybowie. W przeszłości siarkę wydobywano (do lat 90-tych) w Zagłębiu Tarnobrzeskim, które było największym miejscem wydobycia siarki na świecie. Obecnie w Polsce wydobywamy ponad 400 tys. ton siarki rocznie, która znajduje zastosowanie na krajowym rynku.
Surowce skalne w Polsce
Polska jest jednym z najbardziej zasobnych na świecie krajów w niektórych grupach surowców skalnych. Nie przekłada się to jednak na wielki dobrobyt, ponieważ surowce te występują powszechnie na całym świecie. W tej grupie występują surowce takie jak gipsy i wapienie, kreda, kamienie drogowe i budowlane (skały wulkaniczne, metamorficzne oraz niektóre skały osadowe) czy wreszcie powszechne w Polsce piaski, żwiry i gliny.
Zasoby i kopalnie wybranych surowców skalnych w Polsce
Źródło: https://zpe.gov.pl/a/surowce-mineralne-polski/DRIy2dF00
Polska jest ważnym producentem gipsów i wapieni, których złoża zlokalizowane są w Niecce Nidziańskiej. Roczne wydobycie tych skał sięga 1 mln ton.
Kolejna ważna grupa surowców skalnych obejmuje różnorakie kamienie drogowe – np. granity, bazalty, gnejsy, marmury, dolomity, wapienie czy piaskowce. Są one wydobywane m.in. w Sudetach, Górach Świętokrzyskich, Jurze Krakowsko-Częstochowskiej i Karpatach. Całkowite wydobycie tych surowców to około 120 mln ton rocznie.
Najważniejsze jest jednak pozyskiwanie w kamieniołomach piasków, żwirów i gliny, które występują powszechnie, zwłaszcza na obszarze pojezierzy oraz w pasie nizin. Ich wydobycie jest zmienne i sięga kilku milionów ton dla każdej z tych skał.
3. Znacznie gospodarcze zasobów naturalnych Polski
Surowce z każdej grupy skał znajdują inne zastosowanie gospodarcze.
Ropa naftowa jest przede wszystkim wykorzystywana jako paliwo samochodowe, ale znajduje też zastosowanie w produkcji smarów, olejów, parafin i naft oraz jako składnik asfaltu i tworzyw sztucznych.
Gaz ziemny służy przede wszystkim do spalania w celu produkcji energii cieplnej (np. ogrzewania domów), w drugiej kolejności – elektrycznej. W formie skroplonej może być wykorzystywany jako paliwo. Znajduje też zastosowanie w niektórych wyrobach przemysłu chemicznego i przy produkcji tworzyw sztucznych.
Ropa i gaz mają przede wszystkim zastosowanie jako paliwa – można je tankować np. na polskim Orlenie
Źródło: https://www.orlen.pl/content/dam/internet/orlen/pl/pl/kariera/stacje-paliw/obrazki/stacje_paliw.jpg
Węgiel kamienny jest wykorzystywany do produkcji energii elektrycznej oraz cieplnej (ogrzewanie domów, elektrociepłownie). Dodatkowo wykorzystuje się go do produkcji niektórych leków i wyrobów chemicznych np. barwników, przy produkcji tworzyw sztucznych oraz w hutnictwie do produkcji koksu i stali. Podstawowym zastosowaniem węgla brunatnego jest produkcja energii elektrycznej i cieplnej (acz raczej w elektrociepłowniach niż paleniskach domowych).
Elektrownia Bełchatów (wykorzystująca sąsiadujące zasoby węgla brunatnego) jest największą elektrownią węglową na świecie
Źródło: https://static.polityka.pl/_resource/res/path/a1/42/a14259ec-2fae-424e-9803-97a61864f8c5_f1400x900
Wydobywana w Polsce miedź jest jednym z kluczowych surowców w przemyśle elektronicznym jako składnik kabli, przewodów oraz wyrobów elektroniki użytkowej. Dodatkowo znajduje zastosowanie w pokryciach dachowych, przy produkcji paneli słonecznych, a nawet naczyń i sztućców. Jest też częstym składnikiem stopów z innymi metalami.
Cała współczesna elektronika oparta jest o zasoby miedzi
Źródło: https://cdn.pkt.pl/f-61892-czym-wyrozniaja-sie-kable-miedziane-elektrotechnice.jpg
Żelazo jest z kolei podstawowym składnikiem stali, niezbędnej w większości sektorów przemysłowych. Z kolei cynk i ołów znajdują zastosowanie w produkcji blach (cynk) czy w produkcji uzbrojenia (ołów). Niestety oba surowce w Polsce nie są już eksploatowane.
Wydobywana jest za to sól kamienna, która ma szerokie zastosowanie, zwłaszcza w gastronomii, ale też przy produkcji licznych wyrobów przemysłu chemicznego (chlor, soda, kwas solny), jak również wykorzystywana jest w celach leczniczych. Znajduje też zastosowanie jako sól drogowa. Sól potasowa odnajduje się z kolei w produkcji nawozów rolnych, czy jako element dekoracyjny.
Choć dużo mówi się o szkodliwości soli, jest to wciąż jedna z najważniejszych przypraw w gastronomii
Źródło: https://www.ezaf.pl/uploads/articles/3355/sol_AEYfjE.jpg
Zastosowanie znajduje także polska siarka. Jest jednym z istotnych elementów przemysłu chemicznego, wykorzystywana do produkcji kwasu siarkowego czy nawozów mineralnych i środków ochrony roślin oraz leków. Ponadto znajduje zastosowanie w produkcji gum, barwników i zapałek.
Siarka to podstawowy półprodukt przemysłu chemicznego
Źródło: https://loging.com.pl/wp-content/uploads/2018/02/jar-1825274__480.jpg
Surowce skalne mają szerokie, ale względnie podobne zastosowanie. Gipsy i wapienie są wykorzystywane w budownictwie, modelarstwie oraz medycynie (stomatologia, chirurgia). Z kolei kamienie drogowe, jak nazwa wskazuje – wykorzystywane są w budownictwie drogowym, do tworzenia chodników, krawężników, płyt drogowych oraz jako podsypy pod inne rodzaje nawierzchni drogowej. Część z nich znajduje też inne zastosowanie np. w produkcji nagrobków (granit, marmur). Szersze zastosowanie mają piaski, żwiry i gliny. Znajdują zastosowanie w wielu gałęziach przemysłu – szklarskiego, jako materiał budowlany i półprodukt dla innych materiałów budowlanych (np. cementu), po produkcję szkła i wyrobów ceramicznych, a nawet materiałów ogniotrwałych.
Surowce skalne znajdują bezpośrednie i pośrednie zastosowanie w budowie dróg
Brak komentarzy