Powrót do słownika (kliknij aby powrócić)
Zapoznaj się z definicjami poniżej lub wybierz inną literę. Aby szybko znaleźć pojęcie użyj komendy „ctrl + f” lub opcji „znajdź” w swojej przeglądarce. Aktualnie w tej sekcji znajduje się 60 definicji.
Pojęcia (kliknij, aby wyświetlić definicję):
Roślina alimentacyjna (jabłoń) należąca do owoców. Ma niewielkie wymagania glebowe, ale pewne umiarkowane wymagania klimatyczne (jest wrażliwe na mróz i niedobór wody). Dobrze radzi sobie w klimacie umiarkowanym. Należy do najpopularniejszych owoców w tej strefie – światowa produkcja w 2018 r. wyniosła 86 mln ton.
Dzielnica Avondale w Chicago w USA, silne skupisko ludności polskiego pochodzenia. Nazwa nawiązuje do parafii katolickiej pod wezwaniem Św. Jacka, będącego centrum życia tutejszej Polonii.
Jedna z form terenu powstała na skutek procesu korazji. Ostry, oszlifowany grzbiet skalny oddzielający od siebie bruzdy korazyjne.
Jedna z form krasu podziemnego, naturalna pusta przestrzeń (np. w skałach wapiennych) o dużych rozmiarach.
Różne drobinki zawieszone w powietrzu, na których woda może osiadać. Najczęściej są to kryształki lodu, kryształki soli morskiej, a także pyły lub dymy pochodzenia antropogenicznego. Obecność jąder kondensacji jest niezbędna dla uformowania się chmur – a następnie opadu.
Wewnętrzna część fałdu tektonicznego.
Najgłębsza warstwa wnętrza ziemi, zalegająca pod jądrem zewnętrznym. Jest ciałem stałym. Sięga od 5100 km do samego środka Ziemi – średnio 6371 km pod jej powierzchnią, gdzie temperatura może osiągać 6000-6500°C, czyli więcej niż temperatura na powierzchni Słońca. Ciśnienie osiąga niewyobrażalnie wielką wartość – 4 miliardów hektopaskali (400 gigapaskali).
Zwane także nife, barysfera. Jedna z warstw budowy wnętrza Ziemi, zalegająca pod płaszczem ziemskim. Stanowi na głębokości od 2900 do 6371 km – 16% objętości i 31% masy, co świadczy o jego dużej gęstości. Dzieli się na jądro zewnętrzne i jadro wewnętrzne. Jądro zbudowane jest głównie z żelaza i niklu.
Część jądra Ziemi, zalegająca nad jadrem wewnętrznym a pod płaszczem wewnętrznym. Sięga od 2900 km do 5100 km, ma płynny charakter. Na granicy z jądrem wewnętrznym – w strefie nieciągłości Lehmana (na głębokości 5100 km), temperatura osiąga nawet 4500°C.
Sposób przestrzennej organizacji okręgów wyborczych stosowany w ordynacji większościowej, w której w każdym z okręgów wybierany jest tylko jeden zwycięzki kandydat – ten który uzyska najwięcej głosów (więcej od któregokolwiek z innych kandydatów) zdobywa mandat, a pozostali kandydaci przegrywają wybory.
Jednostka odległości stosowana w astronomii. To średnia odległość Ziemi od Słońca wynosząca 149 597 870,7 km. Określana jest skrótem AU. Służy do porównywania odległości między obiektami, zarówno obiektów w Układzie Słonecznym jak i innych.
Ogólne określenie na grupę samorządów wszelkiego typu, obejmujące gminy, powiaty i województwa.
W zależności od przyjętej klasyfikacji – jedna z 6 lub 8 klimatycznych pór roku występujących w Polsce. Uwzględniając 6 pór roku obejmuje zakres średnich temperatur w przedziale 15°C – 5°C, natomiast w wariancie 8 pór roku – 10°C – 5°C.
Powierzchniowy zbiornik wód stojących (zagłębienie terenu wypełnione wodą) nie mający kontaktu z wodami mórz i oceanów.
Trzecia faza powstawania Morza Bałtyckiego około 7,5 tys. – 7 tys. lat p.n.e. Po wycofaniu lądolodu Skandynawia zaczęła podnosić się w wyniku ruchów izostatycznych. W ten sposób zamknęło się połączenie zbiornika z Wszechoceanem i Bałtyk ponownie stał się jeziorem. Napływ wód z topiącego się lądolodu doprowadził ponadto do wysłodzenia się zbiornika, w którym pojawił się gatunek słodkowodnego ślimaka Ancylusa, skąd wzięła się nazwa ówczesnego akwenu.
Jeden z typów genetycznych jezior, podtyp jeziora polodowcowego, występujący na obszarach górskich w zagłębieniach po wytopionym dawnym polu firnowym lodowca górskiego (cyrku/karze). Cechuje się najczęściej kolistym kształtem i niewielkim rozmiarem, ale istotną głębokością.
Jeden z typów genetycznych jezior, występujący przy końcowych (ujściowych) odcinkach dużych rzek. Powstaje w wyniku odcięcia części delty rzeki przez akumulowane przez nią osady. Jest płytkie i zarastające, ale może zajmować znaczną powierzchnię.
Jezioro w końcowym etapie życia, który cechuje zbiorniki silnie zakwaszone i niemal pozbawione tlenu. Są płytkie i szybo zarastają otaczającą roślinnością, ale fauna wymiera. Woda ma kolor brązowy. Jeziora obszarów leśnych.
Jezioro pojawiające się rzadko lub wyłącznie jeden raz, najczęściej po gwałtownych opadach na suchych obszarach, szybko zanika.
Jezioro w środkowym etapie życia, który cechuje zbiorniki o dużej zawartości substancji odżywczych. Umożliwia to rozwój glonów i roślin wodnych. Są znacznie mniej przezroczyste niż jeziora oligotroficzne i mają zielony lub żółto-zielony kolor. Przy dnie brak tlenu. Jezioro tętni życiem. W tej fazie znajduje się większość jezior, zwłaszcza w Polsce.
Jeden z typów genetycznych jezior, podtyp jeziora wulkanicznego, występuje w zniszczonym kraterze dawnego wulkanu (kalderze). ZZajmuje rozległy obszar, ale jest płytsze od jeziora kraterowego i ma najczęściej kształt kolisty lub owalny.
Jeden z typów genetycznych jezior, występuje na obszarze rzeźby krasowej, w miejscu rozpuszczenia skał wapiennych przez wodę (zwłaszcza opadową) w obniżeniu terenu. Zwykle jest dosyć głębokie, kształt może być bardzo zróżnicowany.
Jeden z typów genetycznych jezior, podtyp jeziora wulkanicznego, występuje w kraterze wygasłego wulkanu. Zajmuje zwykle niewielki obszar, ma kształt kolisty lub zbliżony do kolistego, ale może być dość głębokie.
Jeden z typów genetycznych jezior, występuje w zagłębieniu utworzonym przez meteoryt uderzający o powierzchnię ziemi. Najczęściej koliste, o zróżnicowanej wielkości i głębokości.
Jeden z typów genetycznych jezior, podtyp jeziora polodowcowego, występuje na obszarze dawnej aktywności lądolodu, w utworzonej przez lądolód morenie dennej, rzadziej w zagłębieniu odciętym moreną czołową. Zajmuje zwykle duży obszar o całkowicie przypadkowym kształcie z licznym urozmaiceniem linii brzegowej (np. wyspami i półwyspami), ale przy jednocześnie niewielkiej głębokości.
Jezioro pojawiające się cyklicznie w fazie deszczowej, zwłaszcza na obszarach półsuchych. W fazie bezdeszczowej zanika.
Jezioro w początkowym etapie życia, który cechuje zbiorniki pozbawione lub ubogie w substancje odżywcze. Najczęściej zimne i dobrze natlenione. Kolor wody jest zbliżony do niebieskiego. Życie w jeziorze ubogie. W przeszłości większość jezior, obecnie głównie zbiorniki wysokogórskie.
Jeden z typów genetycznych jezior, który nie ma jednego czynnika przez które powstało, ale jest wynikiem minimum dwóch różnych czynników.
Jeden z typów genetycznych jezior, obejmuje cztery podtypy – jezioro morenowe, rynnowe, cyrkowe/karowe oraz oczko wytopiskowe. Występuje na obszarze dawnej aktywności lądolodu lub lodowca górskiego.
Jeden z typów genetycznych jezior, występuje na obszarze dawnej zatoki morskiej odciętej przez piaszczysty wał (mierzeję). Zazwyczaj jest duże, ale bardzo płytkie, jednocześnie słone, z mniej lub bardziej regularnym zasilaniem przelewającą się przez mierzeję wodą morską.
Jeden z typów genetycznych jezior, stanowiący pozostałość dawnego morza, które wycofało się z obszaru występowania jeziora. Taki typ jeziora cechuje olbrzymie zróżnicowanie w kwestii parametrów wielkości, głębokości a nawet zasolenia, zwykle są to jednak zbiorniki duże.
Jeden z typów genetycznych jezior, podtyp jeziora polodowcowego, występuje na obszarze dawnej aktywności lądolodu, w utworzonej przez topniejące z lądolodu wody – rynnie polodowcowej. Cechuje się podłużnym kształtem i dość duża głębokością, może być bardzo długie (nawet kilkadziesiąt kilometrów).
Jezioro o zawartości soli poniżej 0,5 g/l czyli całkowicie lub prawie całkowicie jej pozbawione. Obejmuje większość jezior na Ziemi, zwłaszcza oddalonych od linii brzegowej.
Jezioro o częściowym zasoleniu, najczęściej do kilku promili. Obejmują min. jeziora przybrzeżne, limanowe, lagunowe i niektóre jeziora reliktowe.
Cechują się dużym zasoleniem, sięgającym kilkudziesięciu promili – co odpowiada poziomu zasolenia mórz i oceanów. Są to najczęściej zbiorniki reliktowe będące w przeszłości częścią dużych mórz, ale też niektóre jeziora przybrzeżne, lagunowe i limanowe.
Jezioro wypełnione wodą przez cały rok.
Jeden z typów genetycznych jezior, występuje w zagłębieniu terenu (rowie tektonicznym) będącym efektem rozchodzenia się płyt tektonicznych (dolina ryftowa). Zwykle (choć są wyjątki) mocno podłużne i bardzo głębokie.
Jeden z typów genetycznych jezior, obejmuje trzy podtypy – jezioro kraterowe, kalderowe i lawowe. Występuje na obszarze aktywnym wulkanicznie.
Jeden z typów genetycznych jezior, występuje w bezpośrednim sąsiedztwie rzeki i jest dawnym jej zakolem (meandrem), obecnie starorzeczem, odciętym w wyniku zmiany przebiegu koryta rzeki. Jest płytkie, wąskie i cechuje się najczęściej półkolistym kształtem.
Procentowy udział jezior w powierzchni danego obszaru.
Roślina alimentacyjna należąca do zbóż. Na tle innych zbóż wyróżnia się dużą odpornością na trudne warunki klimatyczne, nie lubi też nadmiaru wody. Światowa produkcja wyniosła 141 mln ton w 2018 r.
Część ruchoma lodowca górskiego, fragment lodu przemieszczający się z pola firnowego w dół góry.
Część osuwiska, która w procesie przemieszczenia uległa zmieszaniu i utworzyła chaotyczną formę skalną na przedpolu niszy osuwiskowej.
Wykształcony, złożony system komunikacji międzyludzkiej. Może mieć formę mówioną i pisaną.
Język regionalny oficjalnie uznawany przez Polskę, jako niebędący dialektem (gwarą) języka polskiego. Używany jest przez Kaszubów, na co dzień przez około 100 tys. osób na terenie województwa pomorskiego.
Język aspirujący do roli języka używanego w komunikacji międzynarodowej i jako język ogólnoświatowy. W przeszłości rolę taką odgrywała łacina i język francuski, obecnie za taki język uważany jest angielski.
Język używany przez mniejszość etniczną lub grupę etnograficzną na wybranym, ograniczonym geograficznie obszarze danego kraju. Aby dany język był językiem regionalnym, musi różnić się od języka większości obywateli i nie być jednocześnie dialektem, ani gwarą. Ponadto nie może to być język mniejszości napływowej – imigrantów. W Polsce status języka regionalnego posiada język Kaszubski.
Fragment terenu objęty wieloletnią zmarzliną, który w procesie soliflukcji ześlizguje się grawitacyjnie w dół.
Język, który nie przeszedł naturalnego etapu powstania i ewolucji, ale został utworzony współcześnie, jako propozycja do wykorzystania w określonych sytuacjach lub jako propozycja języka globalnego. Przykładem jest język esperanto.
Oficjalnie ustanowiony język państwowy danego kraju, służący do komunikacji w instytucjach publicznych np. w urzędach czy szkołach.
Rodzina językowa należąca do języków indoeuropejskich. Należą do niej między innymi: litewski, łotewski.
Rodzina językowa należąca do języków indoeuropejskich. Należą do niej między innymi: irlandzki, szkocki, walijski, bretoński.
Rodzina językowa należąca do języków indoeuropejskich. Należą do niej między innymi: niemiecki, angielski, szwedzki, duński, fryzyjski, flamandzki, islandzki, norweski.
Rodzina językowa należąca do języków indoeuropejskich. Należą do niej między innymi: rkurdyjski, perski, tadżycki, paszto, urdu, bengalski, hindi, romski.
Rodzina językowa należąca do języków indoeuropejskich. Należą do niej między innymi: francuski, hiszpański, włoski, portugalski, rumuński, kataloński.
Rodzina językowa należąca do języków indoeuropejskich. Należą do niej między innymi: rosyjski, polski, czeski, ukraiński, słowacki, bułgarski, macedoński, białoruski, serbski, chorwacki, słoweński.
Jedna z podwarstw budowy pionowej Atmosfery. Występuje w dolnej części termosfery. Jest to silnie zjonizowana część atmosfery na wysokości, zwłaszcza około 85-100 km (według różnych źródeł – od 55 km do 1000 km). W tej warstwie wiatr słoneczny zderza się z cząstkami gazów atmosferycznych powodując ich świecie i w ten sposób powstaje zorza polarna.
Piąta od Słońca (778,4 mln km odległości od Słońca), największa i najcięższa planeta Układu Słonecznego (ponad 2,5 razy więcej niż masa wszystkich pozostałych planet Układu razem wziętych). Z powodu szybkiego obrotu wokół własnej osi, jest silnie spłaszczony przy biegunach. Jest stale pokryty barwnymi warstwami chmur. Na powierzchni można zaobserwować Wielką Czerwoną Plamę – ogromny, trwający od setek lat antycyklon, większy od powierzchni Ziemi.
Najmniejsza z 5 najważniejszych światowych religii, ale zarazem najstarsza religia monoteistyczna. Jest religią narodową Izraela i Żydów. Oparta na dość surowych zasadach, zakłada wiarę w Boga Jahwe i oczekiwanie na przyjście Mesjasza, sąd ostateczny, zbawienie i życie wieczne w niebie.
Środkowy okres Mezozoiku, po Triasie, a przed Kredą. Trwał od 201 mln lat do 145 mln lat BP (156 mln lat). Ważniejsze wydarzenia:
- Orogeneza Alpejska trwa nadal
- Pangea definitywnie rozpada się na Laurazję i Gondwanę, a ta ostatnia później także zaczyna ulegać rozpadowi
- Częste zmiany biegunowości Ziemi
- Ponowna wielka transgresja morska
- Szczyt dominacji gadów, a w oceanach – amonitów
- Pojawiają się pierwsze ptaki