Powrót do słownika (kliknij aby powrócić)
Zapoznaj się z definicjami poniżej lub wybierz inną literę. Aby szybko znaleźć pojęcie użyj komendy „ctrl + f” lub opcji „znajdź” w swojej przeglądarce. Aktualnie w tej sekcji znajduje się 58 definicji.
Pojęcia (kliknij, aby wyświetlić definicję):
Wyż demograficzny będący następstwem wejścia w okres rozrodczy osób urodzonych w okresie poprzedniego wyżu demograficznego, w przypadku Polski – echo wyżu demograficznego odnosi się do wyżu kompensacyjnego.
Zjawisko atmosferyczne, polegające na wzroście temperatury globalnej spowodowanej obecnością w atmosferze gazów cieplarnianych. Proces polega na zatrzymaniu i wtórnym skierowaniu w kierunku powierzchni Ziemi ciepła (które odbite od powierzchni Ziemi jest wypromieniowywane). Prowadzi to do „podgrzania” planety. Efekt cieplarniany jest pozytywny, gdyż umożliwia zaistnienie na Ziemi życia, jednak nadmierny wzrost koncentracji gazów cieplarnianych w atmosferze prowadzi do niebezpiecznego zjawiska globalnego ocieplenia.
Jedna z trzech głównych procesów lodowca górskiego i lądolodu, zdzieranie materiału skalnego z podłoża przez czoło lodowca (lądolodu) i następnie jego wciąganie wgłąb lodu lodowcowego.
Kliknij by dowiedzieć się więcej
oraz
Kliknij by dowiedzieć się więcej
Jedna z warstw atmosfery ziemskiej, będąca warstwą zewnętrzną, rozpoczyna się na wysokości 800 km i przechodzi bezpośrednio w kosmos (na wysokości 2000 – 10 000 km). Warstwę cechuje stały spadek temperatury aż do -273 stopni Celsjusza oraz obecność w niej licznych satelitów telekomunikacyjnych.
Okręg na sferze niebieskiej, po którym obserwuje się pozorną wędrówkę Słońca w ciągu roku. Oś obrotu Ziemi jest nachylona względem płaszczyzny ekliptyki pod kątem 66°34′, a płaszczyzna równika niebieskiego pod kątem 23°26′.
Podział ludności państwa na trzy grupy wiekowe: przedprodukcyjną (dzieci i młodzież), produkcyjną (aktywni zawodowo) i poprodukcyjną (emeryci), których kryteria wiekowe różnią się w zależności od przyjętych norm.
Jeden z elementów krajobrazu, dynamiczny układ ekologiczny złożonego z biocenozy (organizmów żywych) wraz z biotopem (środowiskiem ich życia) oraz z domieszką wszelkich elementów antropogenicznych
Element infrastruktury drogowej mający stanowić ochronę przed hałasem emitowanym przez ruch drogowy dla sąsiadującej zabudowy.
Element infrastruktury górniczej pozwalający na zablokowanie dopływu wód podziemnych do wyrobiska kopalni poprzez uniemożliwienie przesiąkania wody w skałach.
Szczególny rodzaj gazowej aktywności wulkanów, gorące, gazowe wyziewy wulkaniczne, które występują także poza okresem erupcji oraz mogą dotyczyć wulkanów drzemiących. Zaliczamy do nich fumarole, solfatary i mofety.
Część państwa położona poza jego podstawowymi granicami – terytorium odcięte od macierzystego lądu – oddzielone od głównej części kraju poprzez terytoria innych państw.
Okres w II i III fazie modelu przejścia demograficznego, charakteryzujący się wysokim współczynnikiem urodzeń przy gwałtownie spadającym współczynniku zgonów i tym samym – radykalnym i gwałtownym wzrostem liczby ludności.
Zdarzenie mające miejsce w okresie Kambru w Erze Paleozoicznej, nagłe pojawienie się olbrzymiej ilości życia (zwłaszcza bezkręgowców), które dały początek wielu współczesnym gatunkom. Pojawiają się min. trylobity – skamieniałość przewodnia Paleozoiku. Życie wychodzi z morza na ląd na duża skalę.
Sprzedaż towarów krajowych zagranicę.
Jeden z czynników wpływających na klimat lokalny i mikroklimat. Na półkuli północnej większą dostawę energii słonecznej będą otrzymywać obiekty o orientacji południowej, a na półkuli południowej – odwrotnie.
Jeden z trzech typów obszarów Ziemi w klasyfikacji zaludnienia. Obszar trwale zamieszkały i zagospodarowany przez człowieka.
Jedna z ważniejszych izolinii – łączy punkty o jednakowej odległości liniowej od wskazanego obiektu.
Ogół osób posiadających tzw. czynne prawo wyborcze, czyli uprawnionych do głosowania na kandydatów w wyborach. W Polsce elektorat stanowią wszystkie osoby, które ukończyły 18 lat i nie zostały pozbawione praw wyborczych lub nie są ubezwłasnowolnione.
Typ hydroelektrowni, która wykorzystuje ruch wody morskiej wynikający z falowania lub prądów morskich. Ma marginalne znaczenie w globalnej hydroenergetyce.
Typ hydroelektrowni, która wykorzystuje naturalne ciepło wody morskiej do produkcji energii. Ma marginalne znaczenie w globalnej hydroenergetyce.
Typ hydroelektrowni, która wykorzystuje ruch wody morskiej podczas naturalnych, codziennych pływów (zarówno przypływów, jak i odpływów). Na świecie jest obecnie kilka większych elektrowni tego typu, ale ich rola jest niewielka, a budowa kosztowna.
Typ hydroelektrowni, która wykorzystuje naturalny spadek terenu i/lub dużą ilość wody transportowanej przez rzekę. Płynąca woda prowadzi do produkcji energii. Ze względu na brak zapory, nie ma możliwości regulacji ilości wytwarzanego prądu.
Typ hydroelektrowni, wykorzystuje dwa sąsiadujące ze sobą jeziora, między którymi istnieje istotna różnica wysokości. Nocą woda jest pompowana ze zbiornika dolnego do górnego, a w ciągu dnia spuszczana w dół – dzięki czemu produkowana jest energia. Co interesujące, elektrownia ta ma ujemny bilans energetyczny, tzn. więcej prądu zużywa (na pompowanie wody) niż produkuje. Jest to jednak umyślne i przemyślane, ponieważ energia produkowana jest w czasie dużego zapotrzebowania (w ciągu dnia), a zużywana nocą (kiedy i tak muszą pracować i produkować prąd elektrownie cieplne).
Typ hydroelektrowni, która działa na podobnej zasadzie jak elektrownia przepływowa, ale ma tą istotną przewagę, że może regulować wielkość produkowanej energii ze względu na istnienie tamy i zmagazynowanie wody w sztucznie utworzonym jeziorze. To najczęściej stosowany typ hydroelektrowni.
Bryła matematyczna powstała w wyniku obrotu elipsy wokół jej osi – w przypadku Ziemi, wokół osi ziemskiej. Jest najbliższą rzeczywistemu wyglądowi Ziemi figurą matematyczną.
Po polsku El Ninio – oznacza chłopiec/dzieciątko. To występująca na Oceanie Spokojnym nietypowa anomalia, stanowiąca część Oscylacji Południowej El Niño (ENSO – z ang. El Niño Southern Oscillation). El Niño odwraca stan naturalny. Wyż tworzy się nad Australią i pasat wieje w odwrotnym kierunku niżu nad Ameryką Południową. Odwrócony zostaje kierunek prądu Południoworównikowego i ciepłe wody powierzchniowe kierowane są ku Ameryce Południowej. Osłabia to lub nawet całkowicie hamuje to upwelling. Występują zjawiska odwrotne do typowych. Wschodnia Australia zmaga się z suszą, słabnie też monsun letni w Azji i przynosi mniejsze opady. Susze dotykają też Filipin i Indonezji Silne deszcze pojawiają się za to w Ameryce Południowej, gdzie naturalnie nie występują. W cyklu 3-7 lat występuje na przemian z drugą fazą ENSO – La Niña.
Jeden z dwóch głównych rodzajów migracji polegający na odpływie ludności na dany obszar.
Druga duża fala migracji zagranicznych ludności Polski, obserwowana w drugiej połowie XIX wieku, na początku XX wieku i w okresie międzywojennym. Łącznie objęła około 10 milionów Polaków, z których około 3,5 miliona na stałe pozostało poza granicami Polski (II RP). Dominował ruch na kontynenty Amerykańskie, zwłaszcza do 4 państw: USA, Kanady, Brazylii i Argentyny. W mniejszym stopniu ludność migrowała do silnie uprzemysłowionych krajów Europejskich – Francji, Belgii i przede wszystkim Niemiec.
Rodzaj migracji, najczęściej zagranicznej, której przyczyny mają charakter ekonomiczny i związane są z poszukiwaniem zatrudnienia (w przypadku bezrobocia) lub lepiej płatnej pracy (w przypadku niezadowalającego poziomu wynagrodzeń). W Polsce emigracja zarobkowa obejmowała trzy główne okresy: PRL (zwłaszcza lata 70 i 80), lata 90-te oraz okres po wejściu do Unii Europejskiej (od 2004 r. do około 2014 r.)
Inaczej wydzielanie, dostarczanie czegoś przez jakiś podmiot do otoczenia. Przykładem może być emisja zanieczyszczeń, polegająca na ich wytworzeniu przez jakiś podmiot (np. przedsiębiorstwo) i zasileniu nimi otoczenia (środowiska geograficznego).
Stopień wpływu źródeł energii na środowisko naturalne poprzez wytwarzanie i wydzielanie do atmosfery dwutlenku węgla w procesie wykorzystania danego źródła w produkcji energii. Do źródeł wysoko emisyjnych należą nieodnawialne źródła energii (z wyjątkiem uranu) oraz biomasa. Najwyższą emisyjnością cechuje się węgiel brunatny, a najniższą energia wodna.
Element flory lub fauny osobliwy (unikatowy) dla danego, niewielkiego regionu i niewystępujący poza nim.
Działalność zaliczania do II sektora gospodarczego (przemysłu), polegająca na wytwarzaniu i dostarczaniu energii elektrycznej i cieplnej.
Typ energetyki wykorzystujący ciepło pochodzące z wnętrza Ziemi. Wykorzystywane jest ona zarówno w elektrowniach geotermicznych, jak również do bezpośredniego ogrzewania budynków, a nawet infrastruktury. Istnieje jednak relatywnie niewiele miejsc, w których tą energię można skutecznie wykorzystywać.
Typ energetyki, w której do produkcji energii wykorzystuje się uran. Należy do nieodnawialnych źródeł energii, jednak ma charakter nieemisyjny. Należy do źródeł energii budzących duże kontrowersje, gdzie pomimo dużej opłacalności ekonomicznej zarzuca jej się zagrożenie dla bezpieczeństwa ludzi.
Typ energetyki wykorzystujący naturalny ruch powietrza, który poruszając skrzydłami turbin wiatraków prowadzi do produkcji energii. Takie elektrownie lokowane są najczęściej w miejscach o częstym i stabilnym wietrze, zwłaszcza na obszarach nadmorskich, a nawet w wodzie (nieopodal brzegu).
Państwo (lub jego fragment) otoczony w całości przez terytorium dokładnie jednego innego państwa – nieposiadające żadnego kontaktu z innym państwem niż przez teren kraju otaczającego.
Występująca na Oceanie Spokojnym niespecyficzna cyrkulacja wody morskiej, która nosi nazwę Oscylacji Południowej El Niño (ENSO – z ang. El Niño Southern Oscillation). W cyklu 3-7 lat występują na przemian dwie fazy – La Niña (pol. La Ninia – dziewczynka) uważana za tak fazę wzmacniającą sytuację “normalną” oraz El Niño (pol. El Ninio – chłopiec/dzieciątko) uważana za anomalię. Obie fazy powodują odchylenia od normy (anomalie), jednak to skutki El Niño są bardziej szkodliwe dla pogody i gospodarki globalnej.
Podstawowa i najdłuższa jednostka geochronologiczna, trwająca co najmniej 500 mln lat. Dzieli się na Ery. Aktualnie wyróżnia się Eony:
- Hadeik – najstarszy – jednostka nieoficjalna
- Archaik
- Proterozoik
- Fanerozoik – trwa aktualnie
Miejsce położone pionowo nad hipocentrum na powierzchni ziemi, gdzie siła wstrząsów jest najsilniejsza, a fale sejsmiczne docierają do tego miejsca najszybciej.
Część Ziemi będąca właściwym obszarem badań geograficznych. Przestrzeń na pograniczu atmosfery, hydrosfery i litosfery, będąca pod intensywnym wpływem działalności człowieka (w praktyce od 13,5 km p.p.m. do 50 km n.p.m.)..
Jednostka niższego rzędu w geochronologii – składowa Okresów, dzieląca się z kolei na Wieki. Trwa od kilkudziesięciu tysięcy do kilkunastu milionów lat.
Jedna z jednostek w geochronologii – będąca częścią Eonów, a dzieląca się na Okresy. Trwa kilkadziesiąt-kilkaset milionów lat. W obecnie trwającym Eonie (Fanerozoiku) wyróżnia się Ery:
- Paleozoik
- Mezozoik
- Kenozoik
Jedna z akumulacyjnych form glacjalnych, duża skała z reguły o wielkiej masie (liczonej nawet w tonach), którą lądolód przetransportował na setki lub tysiące kilometrów i pozostawił w miejscu wytopienia. Są jednym z najważniejszych markerów obecności lądolodu na danym obszarze, gdyż często minerały z których są zbudowane nie występują naturalnie na obszarze ich położenia (co świadczy o miejscach, z których lądolód je przywlekł).
Proces niszczenia skał.
Jeden z procesów rzeźbotwórczej działalności rzeki w biegu środkowym. Czynnikiem sprawczym procesu jest przeskakujący między brzegami rzeki nurt, który naprzemiennie eroduje prawe i lewe brzegi rzeki. W tym samym czasie po drugiej stronie erodowanego brzegu wolniej płynąca woda akumuluje osady, zabudowując ten fragment koryta. W ten sposób jeden brzeg jest niszczony (brzeg jest w tym miejscu stromy, a koryto głębsze), a przeciwległy – narasta (nachylenie brzegu jest łagodny, a koryto płytkie). Prowadzi to do powstawania zakoli rzecznych – meandrów. Wpływ na przebieg procesu ma także siła Coriolisa, która prowadzi do silniejszego podmywania brzegów prawych na półkuli północnej i lewych na półkuli południowej.
Jeden z procesów rzeźbotwórczej działalności rzeki w biegu górnym. Ze względu na dużą prędkość płynącej wody, rzeźbi ona dno koryta i prowadzi do powstawania charakterystycznego jego kształtu (w profilu poprzecznym) w postaci litery „V”.
Jeden z procesów rzeźbotwórczej działalności rzeki w biegu górnym, zachodzi najczęściej w okolicy wodospadów. Płynąca woda podcina próg skalny od dołu, prowadząc nieuchronnie do oberwania jego wystającej części, a w konsekwencji – do jego cofnięcia i wydłużenia koryta. Gdy proces taki zachodzi w odcinku ujściowym, może prowadzić do kaptażu.
Proces wydobywania się z wulkanu lawy i substancji gazowych oraz odłamków skalnych.
Jeden z języków sztucznych, utworzony jako propozycja języka do komunikacji międzynarodowej. Bazuje na języku hiszpańskim. Nie zyskał uznania (podobnie jak inne podobne języki) i jest używany jedynie przez niewielką liczbę osób.
Jeden z dwóch rodzajów ujść rzecznych. Powstaje w miejscu, gdzie pływy morskie (lub prądy przybrzeżne) są silne. Nanoszony przez wodę materiał jest sukcesywnie wymywany przez morze, które wdziera się wgłąb koryta rzeki i stale je poszerza. W ten sposób ujście zmienia się w jeden długi i szeroki lejek (estuarium).
Stosowany w krajach Unii Europejskiej certyfikat żywności ekologicznej. Wyglądem przypomina biały liść zbudowany z 12 białych gwiazdek na zielonym tle.
Obszar dużej koncentracji ludności Europy. Obejmuje pas terenu w zachodniej Europie od północnych Włoch, przez wschodnią Francję i zachodnie Niemcy, po kraje Beneluksu i Wielką Brytanię. Jest najgęściej zaludnionym obszarem Europy.
Porozumienie gospodarcze obejmujące kraje Unii Europejskiej oraz 3 z 4 krajów EFTA (Liechtenstein, Norwegię i Islandię) i tworzące między tymi państwami wspólny rynek oraz strefę wolnego handlu.
Porozumienie handlowe państw niebędących członkami Unii Europejskiej, a dążących do ułatwień w handlu wzajemnym (strefa wolnego handlu). Obecnie (za wyjątkiem Szwajcarii) państwa członkowskie (Islandia, Liechtenstein i Norwegia) należą także do Europejskiego Obszaru Gospodarczego tzn. podpisały porozumienie handlowe z Unią Europejską.
Proces rozwoju wzrostu żyzności jeziora i rozwoju życia biologicznego w jeziorze, do którego silnie przyczynia się także człowiek, zanieczyszczając środowisko nawozami sztucznymi oraz odpadami.
Proces parowania wody z gruntów i gleb.
Proces obejmujący całe parowanie terenowe czyli ewaporację (parowanie wody z gruntów i gleb) oraz transpirację (parowanie wody z roślin).