Powrót do słownika (kliknij aby powrócić)
Zapoznaj się z definicjami poniżej lub wybierz inną literę. Aby szybko znaleźć pojęcie użyj komendy „ctrl + f” lub opcji „znajdź” w swojej przeglądarce. Aktualnie w tej sekcji znajduje się 189 definicji.
Pojęcia (kliknij, aby wyświetlić definicję):
Miara ruchu ludności w obrębie określonych granic, obliczane jako różnica liczby imigrantów i emigrantów.
Jeden z zaawansowanych procesów glebotwórczych, zasolenie gleby w wyniku wytrącania się soli z roztworu wód zalewających glebę. Zachodzi w wyniku podsiąkania słonych wód podziemnych lub na skutek intensywnego nawadniania.
Jedna z form transportu eolicznego. W toku tego procesu materiał na przemian odrywa się od podłoża i uderza o nie wykonując ruch przypominający podskoki.
Prowadzenie działalności gospodarczej (w tym zwłaszcza jednoosobowej działalności gospodarczej) i współpraca z innymi podmiotami poprzez świadczenie usług.
Lokalna nazwa na wiatr typu Fen, używana w północnej Afryce i na Półwyspie Arabskim.
Jedna z akumulacyjnych form fluwioglacjalnych, rozległa, równinna, piaszczysta lub żwirowa forma terenu utworzona na przedpolu topniejącego lądolodu ze spływających z niego wód tuż przed pradoliną, w czasie jego dłuższego postoju. Obecnie najczęściej porośnięte lasem iglastym.
Miejsce kultu religijnego (uważane za Święte), utworzone w celu uczczenia określonego Boga lub Świętego, którego identyfikacją jest najczęściej świątynia (kościół). Sanktuaria (np. w Kościele Katolickim) uważane są za miejsca, w których można uzyskać szczególne łaski, co staje się motywem podjęcia do nich pielgrzymki.
Obiekt techniczny krążący w atmosferze ziemskiej (w termosferze lub egzosferze), sztuczny satelita służący do transmisji sygnałów radiowych i telewizyjnych między stacjami naziemnymi.
Szósta planeta od Słońca (1 426,2 mln km odległości od Słońca), druga pod względem wielkości, choć ma najmniejszą gęstość materii ze wszystkich planet. Najbardziej charakterystyczną cechą planety jest jej pierścień (a dokładniej 9 pierścieni) – utworzony z brył lodu i skał o rozmiarach do 100 metrów średnicy. Choć pierścienie mają wszystkie planety typu gazowy gigant, to tylko pierścienie Saturna są tak duże i doskonale widoczne z Ziemi, co czyni go najbardziej niezwykłym obiektem Układu Słonecznego.
Jedna ze stref klimatyczno-roślinnych, obejmuje znaczne obszary środkowo-północnej i środkowo-południowej Afryki, a także pewne fragmenty północnej Australii i wschodniej Ameryki Południowej. Występuje tam klimat podrównikowy (odmiany wilgotnej i suchej) z silnym podziałem na krótką porę deszczową i znacznie dłuższą porę suchą i względnie stabilną, wysoką temperaturą. Jest to obszar twardolistnych i sucholubnych traw, nierzadko wysokich, między którymi występują pojedyncze, izolowane drzewa (akacje i baobaby). Dominują gleby czerwonobure. Inne lokalne nazwy to campos (Brazylia) i lianos (Wenezuela i Kolumbia).
Określenie na kształt dolin rzecznych widzianych na mapie, zmieniających kilkukrotnie kierunek o kąt zbliżony do prostego z północnego na zachodni i ponownie na północny. Zjawisko zaistniało na skutek wykorzystania przez część współcześnie płynących rzek – odcinków pradolin polodowcowych o przebiegu równoleżnikowym.
Lokalna nazwa na suchą odmianę roślinności śródziemnomorskiej używana w Australii.
Organ stanowiący władzy samorządowej w województwach, wybierany w wyborach powszechnych na pięcioletnią kadencję. Radni sejmiku dokonują wyboru przewodniczącego sejmiku oraz zarządu województwa z marszałkiem na czele.
Dział geofizyki, dyscyplina zajmująca się badaniem trzęsień ziemi i rozchodzeniem fal sejsmicznych.
Urządzenie służące do wykrywania i rejestracji drgań skorupy ziemskiej wywołanych trzęsieniami ziemi.
Stojąca fala powstająca na zamkniętych zbiornikach – najczęściej jeziorach, ale też w zatokach morskich. Może być wiele czynników wywołujących Sejszę – np. duże opady w jednej części zbiornika, ruchy tektoniczne, a nawet ruch jednostek morskich, ale w praktyce najczęściej Sejszę powoduje długotrwały, wiejący w stałym kierunku wiatr. Ten z kolei powodowany jest istotna różnicą ciśnień na małym obszarze. Ponieważ wiatry wieją z wyżu do niżu, to ośrodek niżowy będzie miał spiętrzony poziom wody, zaś ośrodek wyżowy – delikatnie obniżony.
Ruch pseudoreligijny w formie zamknięte kręgu o złożonym procesie inicjacji. Członkowie sekty są zobowiązani do posłuszeństwa oraz wspierania swojej organizacji finansowo lub poprzez pracę na rzecz jej założycieli/przywódców co często nosi znamiona wyzysku.
Badania + Rozwój – dział gospodarki oparty o innowacje poparte badaniami naukowymi. Decydujący sektor Gospodarki Opartej na Wiedzy.
Grupa wielkościowa przedsiębiorstw zatrudniających do 250 pracowników.
Część gospodarki, w której działalność i zatrudnienie realizują prywatni przedsiębiorcy.
Część gospodarki, w której działalność i zatrudnienie realizuje rząd albo samorząd lub utworzone przez nie podmioty.
Lokalna nazwa na strefę wilgotnego lasu równikowego używana w Brazylii w odniesieniu do dżungli Amazonii.
To złudzenie optyczne, widziane z powierzchni Ziemi, polegające na postrzeganiu widocznego fragmentu nieba jako kopuły, na której umieszczone są obiekty (gwiazdy). Cechą sfery niebieskiej jest postrzeganie gwiazd jako znajdujących się (wbrew rzeczywistości) w jednakowej odległości od obserwatora (dostrzegamy jedynie różnicę kątową względem naszego położenia).
Sole kwasu siarkowego, budulec niektórych minerałów i skał na Ziemi, złożone z siarki (S) i tlenu.
Pierwiastek chemiczny (S), najczęściej występujący jako minerał (siarka rodzima) o charakterystycznej żółtej barwie lub jako pierwiastek składowy innych minerałów. Głównym zastosowaniem jest produkcja kwasu siarkowego a z niego innych wyrobów np. nawozów rolniczych.
Jeden z elementów infrastruktury transportu, obejmuje liniowe szlaki transportowe takie jak drogi kołowe, linie kolejowe, szlaki żeglowne, korytarze powietrzne, linie przesyłowe.
Intruzja magmowa typu zgodnego, pozioma, powstała w wyniku wdarcia się magmy między dwie różne warstwy skał na ich granicy. Nie jest zbyt gruba, ale może ciągnąć się na setki kilometrów.
Zwana też Efektem Coriolisa – jedno z następstw ruchu obrotowego Ziemi, powoduje odchylenie ruchu ciał poruszających się po Ziemi – na półkuli północnej – w prawo, na półkuli południowej – w lewo. Mówiąc precyzyjniej – siła Coriolisa powoduje odchylenie w kierunku zachodnim toru ciała poruszającego się po powierzchni Ziemi ku równikowi, a w kierunku wschodnim, gdy ciało porusza się w stronę któregoś z biegunów, czyli ku osi obrotu.
Jeden z układów barycznych, powstaje w miejscu zetknięcia dwóch wyżów i dwóch niżów ulokowanych na przeciw siebie.
Jeden z elementów mapy, ma charakter obowiązkowy. Informuje nas jak bardzo obraz przedstawiony na mapie został pomniejszony w stosunku do rzeczywistości. W rozumieniu matematycznym skala jest ułamkiem zwykłym. W geografii stosujemy 3 rodzaje skali:
- Skala liczbowa
- Skala mianowana
- Podziałka liniowa
Skala pomiaru falowania wraz z prędkością wiatru w przedziale od 0 do 12, gdzie 0 to gładka tafla wody, a 12 fale o wysokości przekraczającej 14 metrów.
Skala prędkości Tornad (trąb powietrznych) używana w USA. Zawiera przedziały od EF0 do EF5, gdzie kolejne stopnie oznaczają wzrost prędkości wiatru przy jednoczesnym spadku częstotliwości występowania. Tornada w skali EF3 do EF5 niosą za sobą nieprawdopodobne zniszczenia.
Jeden z rodzajów skali stosowanych na mapie. Ma zapis liczbowy z dwukropkiem. Po lewej stronie dwukropka znajduje się zawsze 1 cm (odległość na mapie), a po prawej inna liczba również w centymetrach (odległość w rzeczywistości). Najbardziej popularna skala.
Jedna z dwóch głównych skali pomiarów trzęsień ziemi, ma charakter zamknięty, 12-stopniowy. Kolejne stopnie w skali osiąga trzęsienie na podstawie spowodowanych zniszczeń.
Jeden z rodzajów skali stosowanych na mapie. Ma zapis liczbowy z myślnikiem. Po lewej stronie myślnika znajduje się zawsze 1 cm (odległość na mapie), a po prawej inna liczba również w najbardziej uproszczonej formie matematycznej (odległość w rzeczywistości). Mimo swojej niewielkiej popularności, skala jest najbardziej czytelna i najłatwiejsza do zrozumienia.
10-cio stopniowa skala twardości minerałów mająca charakter względny i porównawczy. Minerał o większej wartości w skali jest twardszy od minerałów o niższej wartości i może je zarysować, samemu nie mogąc zostać przez nie zarysowanym.
Skala:
- Talk
- Gips
- Kalcyt
- Fluoryt
- Apatyt
- Ortoklaz
- Kwarc
- Topaz
- Korund
- Diament
Skala o zakresie 0 – 8, stosowana do określania stopnia zachmurzenia w prognozowaniu pogody (synoptyce). 0 w skali oznacza całkowity brak zachmurzenia, a 8 – całkowite zachmurzenie.
Jeden z rodzajów skali, wykorzystywany wyłącznie w określaniu powierzchni obszarów przedstawionych na mapie. To stosunek powierzchni na mapie do odpowiadającej jej powierzchni w terenie. Stosuje się zapis w postaci skali mianowanej. Powstaje w wyniku podniesienia skali liczbowej lub mianowanej do potęgi drugiej.
Skala prędkości Huraganów (Cyklonów Tropikalnych) używana w USA. Zawiera przedziały 5 kategorii, gdzie kolejne kategorie oznaczają wzrost prędkości wiatru, wysokości fali spiętrzenia wody oraz coraz bardziej katastrofalne zniszczenia.
Jedna z dwóch głównych skali pomiarów trzęsień ziemi, otwarta, ale w praktyce ograniczona do 9,5 stopnia (silniejsze trzęsienia zdarzają się ekstremalnie rzadko). Wielkość trzęsienia (magnitudę) określa się na podstawie amplitudy drgań. Każdy kolejny stopień w skali to trzęsienie o 32-krotnie wyższej energii i 10-krotnie wyższej amplitudzie.
Minerał, a właściwie grupa minerałów o dużym znaczeniu skałotwórczym, należąca do gromady glinokrzemianów. Występują w większości jako białe lub szare minerały. Budują głównie skały magmowe (m.in. granit), ale też metamorficzne, natomiast w skałach osadowych odgrywają niewielką rolę.
Pod tym pojęciem rozumie się wszystkie składniki budujące skorupę ziemską, niezależnie od pochodzenia i struktury, zbudowane z jednego lub kilku minerałów. Skały dzielą się według pochodzenia na: magmowe, osadowe i metamorficzne.
Jeden z poziomów glebowych, zawiera także zwietrzelinę skały macierzystej (zerodowany fragment skały macierzystej) na granicy z wyższymi poziomami, to warstwa skał podłoża, na których doszło do wykształcenia gleby. Nie jest podatna na proces glebotwórczy, ale ma istotne znaczenie dla tworzącej się na niej gleby.
Skała uważana w górnictwie za nieużyteczną i stanowiącą barierę w dostępie do złoża surowca użytecznego. Stanowi skały otaczające surowiec lub nadkład. Usuwana i gromadzona w postaci hałd.
Specyficzna grupa skał, powstająca w procesie tworzenia skał magmowych głębinowych (plutonicznych). Skały mają duże, widoczne gołym okiem kryształy. Należą do nich np. granit, gabro, dioryt.
Jeden z trzech głównych rodzajów skał. Są efektem krystalizacji magmy pod ziemią lub zastygnięcia lawy na powierzchni ziemi. Stanowią podstawową grupę skał, które w historii geologicznej Ziemi ukształtowały się najwcześniej. Dzielą się na głębinowe i wylewne.
Jeden z dwóch rodzajów skał magmowych. Powstają w wyniku długotrwałego krzepnięcia i krystalizacji magmy pod ziemią. Ponieważ proces ten jest długotrwały, powstają duże, widoczne gołym okiem kryształy. Dlatego skały te mają charakter jawnokrystaliczny np. granit, gabro, dioryt.
Jeden z dwóch rodzajów skał magmowych. Powstają w wyniku gwałtownego krzepnięcia lawy na powierzchni ziemi. Ponieważ proces ten jest bardzo szybki, minerały są niewielkie (trudne do dostrzeżenia gołym okiem) i zlewają się ze sobą, a struktura skały wydaje się być jednolita. Dlatego skały te mają charakter skrytokrystaliczny np. bazalt, obsydian, ryolit.
Jeden z trzech głównych rodzajów skał. Powstają w wyniku przeobrażenia (metamorfizmu) innych skał, w warunkach bardzo wysokiej temperatury i ogromnego ciśnienia. Najważniejszymi skałami tego typu są gnejs (powstaje z przeobrażenia granitu), marmur (powstaje z przeobrażenia wapieni i dolomitów) i kwarcyt (powstaje z przeobrażenia piaskowców kwarcowych), a także eklogit (przeobrażenie bazaltu), czy hornfels (przeobrażenie różnych skał ilastych i mułowych).
Jeden z trzech głównych rodzajów skał. Powstały w wyniku sedymentacji czyli osadzania się materiału na lądzie resztek innych skał zniszczonych w procesie wietrzenia lub szczątków zwierząt i roślin, a także osadzania na dnie mórz związków chemicznych. Dzielą się na okruchowe (a te na luźne i zwięzłe), pochodzenia organicznego i pochodzenia chemicznego.
Jeden z trzech rodzajów skał osadowych. Są typowymi skałami powstałymi w wyniku wietrzenia i sedymentacji skał starszego pochodzenia. Dzielą się na luźne – gdzie nagromadzony materiał nie jest ze sobą w jakikolwiek sposób połączony oraz na zwięzłe – gdzie w wyniku dalszego procesu diagenezy (i jej końcowej części zwanej lityfikacją), dochodzi do przemiany nagromadzonego materiału w spoistą skałę. Inna klasyfikacja dzieli skały okruchowe według średnicy ziaren je budujących na: głazy (>20 cm), gruz (2 – 20 cm) – tworzy brekcje, żwir (0,2 – 2 cm) – tworzy zlepieńce lub brekcje, piasek (0,1 – 2 mm) – tworzy piaskowce, muł (0,01 – 0,1 mm) – tworzy mułowce oraz ił (<0,01 mm) – tworzy iłowce, łupki, glinę. Do tej grupy zaliczamy także less (0,02 – 0,05 mm), będący efektem działalności wiatru.
Podtyp skał osadowych okruchowych Nagromadzony materiał nie jest ze sobą w jakikolwiek sposób połączony. Należą do nich np: głazy, gruz, żwir, piasek, muł, less oraz ił.
Podtyp skał osadowych okruchowych W wyniku dalszego procesu diagenezy (i jej końcowej części zwanej lityfikacją), dochodzi do przemiany nagromadzonego materiału w spoistą skałę. Należą do nich np: brekcja, zlepieniec piaskowiec, mułowiec iłowiec, łupek, glina.
Jeden z trzech rodzajów skał osadowych. Powstają w wyniku wytrącania substancji mineralnych z wody morskiej (np. sól kamienna, sól potasowa, gips, anhydryt).
Jeden z trzech rodzajów skał osadowych. Powstają w wyniku sedymentacji szczątków roślin i zwierząt. Dzielą się na te, które zostały uformowane ze szczątków zwierzęcych (głównie skały wapienne np. wapień, dolomit czy kreda) i na te, które zostały uformowane ze szczątków roślinnych (głównie węgle – różniące się zawartością procentową węgla: torf [<60%], węgiel brunatny [60-75%], węgiel kamienny [75-97%], antracyt [92-95%], szungit [do 99%].
Specyficzna grupa skał, powstająca w procesie tworzenia skał magmowych wylewnych (wulkanicznych). Skały mają niewielkie (trudne do dostrzeżenia gołym okiem) i zlewające się ze sobą minerały, a struktura skały wydaje się być jednolita. Należą do nich np. bazalt, obsydian, ryolit.
Szczątki roślin i zwierząt, które w wyniku procesu fosylizacji zamieniają się w skałę, dzięki czemu mogą przetrwać i z czasem zostać odsłonięte na powierzchni Ziemi w wyniku procesów erozji.
Szczególna grupa skamieniałości, do której należą min. amonity i trylobity. To szczątki, które cechują się krótkim czasem życia, ale występują powszechnie przy określonych warunkach życia i są łatwe w identyfikacji. Osobniki takie pełnią rolę swoistych markerów geologicznych, tzn. ich występowanie jednoznacznie dowodzi określanej ery geologicznej (wieku) skał otaczających.
Grupa roślin zaliczanych do kserofitów (sucholubnych), przystosowanych do życia w warunkach ograniczonego dostępu do wody. Posiadają silnie rozwinięte systemy korzeniowe, posiadają także zdolność ograniczenia parowania z własnej powierzchni.
Jedna z cech fizycznych minerałów. Informuje o pierwiastkach tworzących minerał. Dzielą się na pierwiastki rodzime (pojedyncze – występujące w stanie wolnym np. siarka [S], złoto [AU] czy diament [C]) oraz związki chemiczne (złożone z kilku pierwiastków np. halit [NaCl], kwarc [SiO2], kalcyt [CaCO3]).
Wierzchnia warstwa budowy Ziemi, sięgająca do maksymalnie 80 km w części kontynentalnej i do kilkunastu kilometrów w części oceanicznej. Jest zbudowana z kilku warstw skalnych. Wierzchnią warstwę stanowi warstwa skał osadowych o różnej miąższości (grubsza w części kontynentalnej, bardzo cienka w części oceanicznej). Pod nią znajduje się warstwa skał granitowych (głównie w części kontynentalnej) a niżej zalega (zarówno w części kontynentalnej jak i oceanicznej) warstwa skał bazaltowych. Na granicy obu tych warstw występuje strefa nieciągłości Conrada.
Najdalej wysunięty fragment jakiegoś obszaru w danym kierunku geograficznym np. danego państwa czy kontynentu. Jego położenie określają współrzędne geograficzne.
Zespół warstw skalnych budujących fałd, nachylonych w tym samym kierunku.
Część warstw skalnych wypiętrzona wzdłuż powierzchni uskokowej.
Część warstw skalnych obniżona wzdłuż powierzchni uskokowej.
Centrum Układu Słonecznego i jedyna jego gwiazda o 333 tysiące razy większej masie od Ziemi . Stanowi 99,87% masy całego Układu. Średnica wynosi prawie 1,4 mln km (109 razy większa od Ziemi). Zbudowane z plazmy. Głównymi budującymi pierwiastkami są wodór i hel. Ma prawie idealnie kulisty kształt. Posiada jądro. Aktywność Słońca mierzona jest 11-letnich cyklach, na przemian wzrostu i spadku aktywności słonecznej. Cechą gwiazdy jest emisja własnego światła i ciepła (jako skutek reakcji termojądrowych we wnętrzu gwiazdy – przemianie wodoru w hel). Temperatura powierzchni Słońca to nawet 5500°C, a jego wnętrza – 15 000 000°C
Jeden z 23 Parków Narodowych w Polsce. Utworzony w 1967 r. Zajmuje powierzchnię 215,7 km2 na terenie województwa pomorskiego, na wybrzeżu Słowińskim. Chroni krajobraz nadmorskich wydm. Jego symbolem jest mewa.
Jedna z form występowania złóż surowców mineralnych. Pionowe złoże powstałe w wyniku nacisku i osiadania sąsiednich warstw skalnych, wypychających złoże ku górze. Typowe dla soli kamiennej i gipsu.
Niekorzystne zjawisko lokalnego zanieczyszczenia atmosfery na skutek procesów spalania, którego nazwa nawiązuje do anglojęzycznych smoke (dym) i fog (mgła). Zjawisko to występuje wyłącznie na terenie dużych aglomeracji miejskich, przy współudziale niekorzystnych warunków pogodowych i terenowych. Wyróżnia się dwa rodzaje smogu: siarkowy (tzw. Smog typu Londyńskiego) oraz fotochemiczny (tzw. Smog typu Los Angeles). Smog występuje na niskiej wysokości, o największym natężeniu do kilkudziesięciu metrów nad ziemią.
Jeden z dwóch głównych rodzajów smogu, występuje w klimatach zwrotnikowych i podzwrotnikowych latem i jesienią. Jego przyczyną jest emisja spalin przez transport samochodowy (na które składają się węglowodory, tlenki azotu, tlenki węgla i ozon). Najczęściej jest skutkiem wiązania się zanieczyszczeń powietrza z mgłą nad miastem. Na skutek przemian fotochemicznych nad miastem tworzy się silnie trująca aerozolowa mgła.
Jeden z dwóch głównych rodzajów smogu, występuje w klimatach umiarkowanych zimą. Jego przyczyną jest emisja zanieczyszczeń (przede wszystkim sadzy, tlenków siarki i tlenku węgla) ze spalania paliw służących do ogrzewania domów. Najczęściej jest skutkiem wiązania się zanieczyszczeń powietrza z mgłą nad miastem.
Jedna z form występowania złóż surowców mineralnych. Typ złoża, które wypełnia wydłużone przestrzenie miedzy warstwami skał, z największą koncentracją w centrum i malejącą ku obrzeżom złoża. Najczęściej dotyczy metali np. żelaza, chromu i metali niezależnych.
Roślina alimentacyjna i przemysłowa należąca do strączkowych (i oleistych) o szerokim zastosowaniu. Ma niewielkie wymagania klimatyczne (choć nie toleruje przymrozków), ale dość duże wymagania glebowe. Cieszy się dużą popularnością jako roślina genetycznie modyfikowana. Światowa produkcja w 2018 r. wyniosła 356 mln ton.
Jeden z rodzajów ekshalacji o temperaturze 100 – 300°C. Są złożone głównie z pary wodnej z dwutlenkiem węgla i siarkowodorem.
Postawa społeczna polegająca na wspieraniu osób w trudnej sytuacji materialnej przez osoby zamożniejsze. Może być przymusowa – narzucona przez rząd (np. poprzez płacenie wyższych podatków) lub dobrowolna (np. pomoc sąsiedzka).
Jeden z nietypowych rodzajów ruchów masowych, proces dotyczący występującej min. w tundrze wieloletniej zmarzliny, która rozmarzając latem w warstwie przypowierzchniowej nasiąka wodą, pełza w dół „ześlizgując się” po stale zamarzniętej warstwie głębiej zalegającej ziemi. Obszar pełzający nazywa się językami soliflukcyjnymi.
Pomocnicza jednostka administracyjna o funkcji doradczej w gminie wiejskiej oraz gminie miejsko-wiejskiej na terenach wiejskich tej gminy. Władzami sołectwa są: sołtys oraz rada sołecka.
Badanie opinii publicznej (jej poglądów np. preferencji politycznych), prowadzone najczęściej na wybranej z ogółu populacji reprezentatywnej próbie badawczej.
Skała osadowa pochodzenia chemicznego, faktycznie może występować także jako minerał – halit (chlorek sodu). Najczęściej jest bezbarwna lub biała. Ma duże znaczenie w przemyśle chemicznym i spożywczym, ponadto jako sól drogowa.
Skała osadowa pochodzenia chemicznego o charakterystycznej pomarańczowej barwie. Znajduje zastosowanie jako zamiennik soli kamiennej ze względu na niższą zawartość sodu, ponadto coraz częściej wykorzystywana jest w dekoratorstwie.
Obszar o szczególnych, preferencyjnych zwolnieniach podatkowych dla działających na jego obszarze przedsiębiorstw. W Polsce Strefy funkcjonują od 1995 r. i jest ich obecnie 14. Celem ich utworzenia jest zachęcenie (zwłaszcza zagranicznych przedsiębiorców) do inwestowania i tworzenia miejsc pracy na obszarach dotkniętych problemem bezrobocia.
Jeden z klasycznych rodzajów ruchów masowych, podobnie do spływania jest skutkiem nasiąkania gruntu wodą, ale polega na powolnym przesuwaniu się całej masy terenu w dół zbocza co jednak dzieje się względnie powoli. W porównaniu z innymi ruchami masowymi obejmuje rozległe tereny o relatywnie niewielkim nachyleniu. Proces ten jest łatwy do zaobserwowania, ponieważ dochodzi do charakterystycznego przechylenia pionowych obiektów na obszarze pełzającego gruntu np. drzew, ogrodzeń i linii energetycznych.
Typ nowoczesnego, silnie zinformatyzowanego społeczeństwa z pojawieniem się form zachowań takich jak telepraca, e-zakupy rozwojem elektronicznej administracji itp.
Jeden z nietypowych rodzajów ruchów masowych, podobnie jak spływanie zachodzi pod wpływem wód opadowych, ale dotyczy głównie obszarów suchych i półsuchych, gdzie nagłe pojawienie się ulewnego opadu wypłukuje duże ilości materiału (czemu sprzyja brak roślinności w warunkach pustynnych i półpustynnych). W wyniku tego procesu mogą powstawać koryta rzek okresowych czyli wadi (uedy) oraz formy terenu takie jak parowy i wąwozy.
Jeden z klasycznych rodzajów ruchów masowych, zachodzi bezpośrednio na skutek opadów i nasiąknięcia gruntu wodą, a materiał przemieszcza się z dużą prędkością w sposób podobny do lawiny. Może obejmować błoto, grunt lub niewielki gruz skalny.
Ruch wody w obrębie cyklu hydrologicznego, obejmujący transport pod powierzchnią ziemi w kierunku mórz i oceanów.
Ruch wody w obrębie cyklu hydrologicznego, obejmujący transport po powierzchni ziemi w kierunku mórz i oceanów.
Jeden z trzech typów demograficznych społeczeństwa, o dużym udziale osób w wieku przedprodukcyjnym i niewielkiej liczbie osób w wieku poprodukcyjnym. Wykres płci i wieku ma kształt najbardziej zbliżony do rzeczywistej piramidy.
Jeden z trzech typów demograficznych społeczeństwa, w którym liczba osób w wieku poprodukcyjnym stale wzrasta, dużo jest osób w wieku produkcyjnym natomiast relatywnie mało jest osób w wieku przedprodukcyjnym. Wykres ma charakter coraz mocniej odwróconej piramidy.
Jeden z trzech typów demograficznych społeczeństwa, w którym udział osób w wieku przedprodukcyjnym i poprodukcyjnym jest podobny, natomiast dominują zdecydowanie osoby w wieku produkcyjnym.
Międzynarodowego ruch konsumentów, organizacji pozarządowych i producentów, których celem jest eliminacja szkodliwych dla rynku praktyk handlowych, takich jak zmowy cenowe czy wyzysk. Zwolennicy tego ruchu kierują się zasadą, że człowiek jest ważniejszy niż pieniądze i nie powinno się dążyć do obniżania cen towarów “za wszelką cenę”.
Miejsce dokonywania pomiarów meteorologicznych wyposażone w ogródek meteorologiczny, gdzie pomiary wykonuje się co 3 godziny: 3, 6, 9, 12, 15, 18, 21 i 24. Możliwe są także częstsze pomiary np. co godzinę.
Etap postoju lodowca. Lodowiec górski i lądolód zatrzymują się na osiągniętych pozycjach i nie poruszają w żadnym kierunku.
Jedna z form krasu podziemnego, naciek jaskiniowy narastający od dna jaskini z kapiącej ze stropu wody z węglanem wapnia.
Jedna z form krasu podziemnego, naciek jaskiniowy w formie kolumny, połączenie narastających: stalagmitu ze stalaktytem.
Jedna z form krasu podziemnego, naciek jaskiniowy narastający od stropu jaskini ze ściekającej wody z węglanem wapnia, przypomina zwisający sopel.
Jedna z indywidualnych form ochrony przyrody w Polsce. Obejmuje niewyodrębniające się na powierzchni lub możliwe do wyodrębnienia, ważne pod względem naukowym i dydaktycznym, miejsca występowania formacji geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych, jaskinie lub schroniska podskalne wraz z namuliskami oraz fragmenty eksploatowanych lub nieczynnych wyrobisk powierzchniowych i podziemnych, także miejsca występowania kopalnych szczątków roślin lub zwierząt. Obecnie (2021) takich stanowisk jest w Polsce 180.
Jedna z form terenu w biegu środkowym rzeki. To odcięte dawne zakole (meander) rzeki, w wyniku wyprostowania przez rzekę swojego biegu, a obecnie jezioro zakolowe.
Faktyczny lider władz powiatowych (w powiatach ziemskich), kierownik urzędu – starostwa powiatowego oraz przewodniczący zarządu powiatu. Powoływany i odwoływany przez radnych rady powiatu.
Zjawisko występujące zwłaszcza w krajach wysokorozwiniętych oraz postsowieckich, w których udział osób w wieku poprodukcyjnym znacząco wzrasta, przekraczając barierę 20%.
Lokalna nazwa na jeziora górskie typu cyrkowego (karowego), występujące w Tatrach i Karkonoszach.
Jedna ze stref klimatyczno-roślinnych, obejmuje pas terenu ciągnący się od wschodniej Europy przez centralną Azję, znaczną część Azji mniejszej. Występuje też na znacznej części Wielkich Równin w Ameryce Północnej oraz w południowej Argentynie. Na stepach panuje klimat umiarkowany ciepły kontynentalny o raczej niewielkich opadach i dużych amplitudach temperatury lato-zima. Gleby stanowią bardzo żyzne czarnoziemy, które powstają na lessach. Porastają je formacje trawiaste (min. kostrzewa, ostnica, turzyca), drzewa prawie nie występują. Step odnosi się do obszaru w Eurazji, z kolei inne lokalne nazwy to preria w Ameryce Północnej, pampa w Ameryce Południowej czy puszta na Węgrzech. Na graniach pustyń i półpustyń występuje jeszcze formacja podobna do stepu zwana suchym stepem o zubożałej i przesuszonej roślinności kolczasto-trawiastej i krzewów, przypominającej raczej w obrazie formacje suchej odmiany roślinności śródziemnomorskiej. Formacja przejściowa między stepem, a lasem zwana jest Lasostep.
Pochylona powierzchnia terenu, dotyczy zwłaszcza form wypukłych takich jak góry lub wzniesienia.
Jedna z form terenu dna oceanicznego. Łączy szelf z głębszymi formami oceanicznego dna. Jest bardzo stromy, cechuje się gwałtownym wzrostem głębokości. Obejmują obszary o głębokości od 200 do 3000 m.p.p.m. Ze względu na dużą stromość, może w nich dochodzić do podmorskich osuwisk.
Miasto w państwie, które z określonych powodów pełni szczególną rolę siedziby władz tego państwa. Najczęściej największe miasto kraju (choć nie jest to regułą). W niektórych krajach istnieje kilka stolic.
Jeden z głównych rodzajów organizacji pozarządowych. Zrzeszenie osób powołane w celu realizacji ustalonych celów, wspólnych dla członków stowarzyszenia.
Międzynarodowa organizacja polityczno-gospodarcza zrzeszająca 10 państw w regionie Azji Południowo-Wschodniej. Cele organizacji to zarówno działania na rzecz pokoju w regionie, jak i przyspieszenia rozwoju gospodarczego, społecznego i kulturowego państw członkowskich.
Jeden z elementów budowy wulkanu, mniejszy stożek w obrębie stożka wulkanicznego, powstały na jego stoku. Jest miejscem mniejszych erupcji i wydobycia lawy za sprawą komina bocznego.
Rumowisko skalne drobnego materiału, nagromadzone na przedpolu żlebu, powstaje najczęściej w górach za sprawą ruchów masowych (odpadanie).
Jeden z elementów budowy wulkanu, wzniesienie (góra) zbudowane przez kolejne erupcje wulkanu i wydobywającą się z niego lawę.
Jeden z elementów pionowej budowy atmosfery, cienka warstwa przejściowa między Stratosferą i Mezosferą na wysokości około 50/55 km nad poziomem morza. Charakteryzuje się stałą temperaturą około 0°C.
Jedna z warstw atmosfery (druga od powierzchni Ziemi), występująca na wysokości od 12 do około 50-55 km nad poziomem morza. Na wysokości 20-30 km zawiera w sobie podwarstwę – Ozonosferę. Temperatura w tej warstawie rośnie od -60°C na granicy Tropopauzy do około 0°C na granicy Stratopauzy, jednak ciśnienie atmosferyczne spada z 200 hPa na granicy Tropopauzy do około 1 hPa na granicy Stratopauzy. W dolnej części warstwy (a właściwie na granicy troposfery i stratosfery) występują silne prądy strumieniowe (ang. jet stream) tj. wiatry o prędkości dochodzącej nawet do nawet 400 km/h., które przenoszą masy powietrza z zachody na wschód. Stratosfera zawiera około 20% masy całej atmosfery.
Jedna z chmur należących do piętra niskiego (Sc). Połączenie chmur kłębiastej i warstwowej, spłaszczone grube szare lub białe kłębki połączone ze sobą, ale zachowujące cechy wyraźnie oddzielonych płatów i tworzące gęstą zasłonę. Zbudowane z kropel wody. Mogą dawać opad w postaci mżawki, przelotnego deszczu, śniegu lub opad typu “virga”.
Typ wulkanu o erupcji centralnej, jest połączeniem dwóch pozostałych typów – wulkanów eksplozywnych (stożkowych) i efuzywnych (tarczowych). Gwałtowne erupcje występują naprzemiennie z wylewami lawy. Stożek jest raczej stromy, ale ma budowę przeplatających się warstw pochodzących z różnych typów erupcji (część warstw – pochodzenia lawowego, część – pochodząca z materiału piroklastycznego). Jest to najczęstszy typ wulkanu na Ziemi, zaliczamy do nich np. europejskie wulkany – Stromboli i Etnę.
Jedna z chmur należących do piętra niskiego (St). Ma charakter warstwowy. Jednolita biała lub szara (w skrajnych przypadkach nawet czarno-szara) zasłona pokrywająca całe niebo. Zbudowane z kropel wody. Może dawać opad w postaci mżawki lub przelotnego deszczu lub śniegu.
Przebieg zmian temperatury wody w jeziorze wraz z głębokością. Wyróżniamy stratyfikację prostą (spadek temperatury wraz z głębokością), odwróconą (wzrost temperatury wraz z głębokością wobec znacznego wychłodzenia lub zamarznięcia warstwy powierzchniowej) oraz wyrównaną (temperatura w całym zbiorniku jest podobna).
Dziedzina geologii historycznej, nauka o wieku skał i ich występowaniu w przeszłości historycznej Ziemi.
Obszar ograniczonego występowania jakiegoś zjawiska (najczęściej przyrodniczego), odmienny od obszarów sąsiadujących. Podstawowym założeniem wytyczania strefy jest podział całego branego pod uwagę obszaru na strefy wzajemnie wykluczające się.
Warstwa skał przepuszczalnych niewypełniona wodą, a stanowiąca jedynie przestrzeń przez którą woda przesącza się (infiltruje) głębiej.
Umowny pas powierzchni ziemi o długości geograficznej 15° kątowych w obrębie którego obowiązuje jednakowy czas (czas strefowy). Na Ziemi występują 24 takie strefy. Przemieszczenie z jednej strefy do innej skutkuje koniecznością zmiany czasu o godzinę.
Unia monetarna grupy 19 państw Unii Europejskiej, które zdecydowały się na zastąpienie dotychczasowej waluty krajowej przez wspólny pieniądz – Euro, nad którym kontrolę emisyjną sprawuje Europejski Bank Centralny.
Obszar o podobnych cechach klimatycznych, wydzielony na podstawie rocznej sumy opadów, średniej rocznej temperatury powietrza oraz amplitudy temperatury, występujący na danych szerokościach geograficznych.
Jedna z trzech głównych stref oświetlenia Ziemi, ograniczona Zwrotnikiem Raka – 23°26’N od północy i Zwrotnikiem Koziorożca – 23°26’S od południa. W tej strefie Słońce nad każdym punktem (za wyjątkiem samych zwrotników) góruje dwukrotnie pod kątem 90° i nigdy nie góruje pod kątem niższym niż 43°08′. Długość dnia waha się między 13,5 a 10,5 godziny. W tej sferze Słońce dostarcza największe ilości ciepła. Jedyną obserwowaną porą roku jest lato.
Nieciągłość sejsmiczna na granicy warstwy skał granitowych i warstwy skał bazaltowych w skorupie ziemskiej. Nie występuje jednolicie w całej skorupie, dotyczy głównie skorupy kontynentalnej.
Nieciągłość sejsmiczna na granicy astenosfery i właściwej części płaszcza górnego, na głębokości około 350 km.
Nieciągłość sejsmiczna na granicy jądra zewnętrznego i jądra wewnętrznego, na głębokości około 5100 km.
Właściwie strefa nieciągłości Mohorovičicia, nieciągłość sejsmiczna na granicy skorupy ziemskiej i warstwy perydotytowej na głębokości od kilku (pod skorupą oceaniczną) do kilkudziesięciu kilometrów (pod skorupą kontynentalną).
Nieciągłość sejsmiczna na granicy płaszcza górnego i płaszcza dolnego, na głębokości około 700 km.
Nieciągłość sejsmiczna na granicy płaszcza dolnego i jądra zewnętrznego, na głębokości około 2900 km.
Jedna z trzech głównych stref oświetlenia Ziemi. Obejmuje dwa obszary – północny (od bieguna północnego do granicy północnego koła podbiegunowego na południu – 66°34’N) oraz południowy (od bieguna południowego do granicy południowego koła podbiegunowego na północy – 66°34’S). Słońce nigdy nie góruje wyżej niż pod kątem 23°26′, za to często w ogóle nie góruje (górowanie ujemne czyli równe 0°). Długość dnia może wynosić 0 godzin, ale też 24 godziny przez dłuższy okres czasu. Jest to strefa najmniejszej dostawy energii słonecznej, gdzie w zasadzie jedyną obserwowaną porą roku jest zima. W tej strefie obserwujemy zjawisko dnia i nocy polarnej – na biegunach trwają one naprzemiennie pół roku bez przerwy.
Warstwa skał przepuszczalnych wypełniona wodą, ograniczona od spodu warstwą skał nieprzepuszczalnych uniemożliwiających dalszą infiltrację (wsiąkanie).
Porozumienie 26 państw, głównie (choć nie tylko) członków Unii Europejskiej, na obszarze których zniesiono wzajemną kontrolę graniczną, a przekraczanie granic między stronami porozumienia odbywa się swobodnie.
Obszar licznych uskoków tektonicznych, pas o szerokości nawet do 100 km i wielokilometrowej głębokości, stanowi miejsce połączenie struktur geologicznych zachodniej i wschodniej Europy. W Polsce przebiega na osi północny-zachód – południowy-wschód i stanowi granicę między platformą wschodnioeuropejską (prekambryjską) i platformą zachodnioeuropejską (paleozoiczną).
Jedna z trzech głównych stref oświetlenia Ziemi. Obejmuje dwa obszary – północny (ograniczony od południa Zwrotnikiem Raka – 23°26’N i granicą koła podbiegunowego północnego – 66°34’N od północy) oraz południowy (ograniczony od północy Zwrotnikiem Koziorożca – 23°26’S i granicą koła podbiegunowego południowego – 66°34’S od południa. Wysokość górowania Słońca maleje wraz z oddalaniem się w kierunku biegunów – od maksymalnie 90° do minimum – 0°. Długość dnia podlega największym wahaniom od 0 do nawet 24 godzin. Są to strefy o średniej wartości dostawy energii słonecznej, ponadto silnie zróżnicowanej w ciągu roku. Obserwujemy tutaj zjawisko typowych pór roku – lata, jesieni, wiosny i zimy.
Miejsce, w którym zbiegają się pasaty wiejące od obu zwrotników w kierunku równików. Strefa cały czas się przesuwa, delikatnie na północ lub południe od równika, tam gdzie aktualnie Słońce góruje pod wyższym kątem (lato). Konsekwencją przemieszczania się tej strefy jest także występowanie klimatu podrównikowego, cechującego się porą suchą i deszczową.
Ciek mniejszy od rzeki o niewielkim tempie przepływu wody, występujący na obszarach o niskim nachyleniu terenu np. na nizinach.
Struktura własnościowa i wielkościowa ziemi rolnej.
Ciek mniejszy od rzeki, ale z szybko płynącą wodą, występujący na obszarach o niskim nachyleniu terenu np. na nizinach.
Element infrastruktury górniczej pozwalający na obniżenie zwierciadła wód podziemnych, poprzez wypompowanie wody i tym samym uzyskanie dostępu do niższych warstw surowców.
Proces podsuwania się jednej płyty oceanicznej pod drugą, lub płyty oceanicznej pod płytę kontynentalną, w miejscu, gdzie miedzy tymi płytami występuje granica zbieżna (konwergentna). W strefach kolizji dochodzi do zapadnia jednej płyty pod drugą i niszczenia tej części skorupy.
Jeden z trzech typów obszarów Ziemi w klasyfikacji zaludnienia. Obszar okresowo zamieszkały i zagospodarowany przez człowieka.
Ocena jakości życia niemająca oparcia w miarach statystycznych. Zależy ona od indywidualnej oceny sytuacji. To samo miejsce życia w ocenie różnych osób, może być oceniane dalece odmiennie, w zależności przede wszystkim od ich poczucia stopnia realizacji indywidualnych potrzeb życiowych.
Proces bezpośredniego przechodzenia (parowania) lodu lub śniegu ze stanu stałego w stan gazowy
Jedna z czterech głównych faz urbanizacji. W ujęciu klasycznym zachodzi z powodu znacznego poprawienia się sytuacji materialnej ludności w centrum, odpływa ona na przedmieścia w poszukiwaniu ciszy i spokoju oraz własnej przestrzeni – do domków jednorodzinnych. Powstają w ten sposób suburbia czyli rozległe osiedla peryferyjne na granicy miasta i otaczających go wsi. Dochodzi do “rozlewania się” miasta (ang. urban sprawl). Zaludnienia miasta jako całości wzrasta, natomiast zmienia się układ rozmieszczenia – znacznie rośnie gęstość zaludnienia przedmieść, natomiast w centrum dochodzi do rozluźnienia.
Rozległe dzielnice domków jednorodzinnych na przedmieściach dużych miast, powstające na skutek procesów suburbanizacji (niekiedy także dezurbanizacji) w wyniku tak zwanego rozlewania się miasta.
Formacja roślinna podobna do stepu i roślinności strefy śródziemnomorskiej o zubożałej i przesuszonej roślinności kolczasto-trawiastej i krzewach. Występuje w klimatach suchych na wszystkich kontynentach, często sąsiaduje ze stepem lub strefą roślinności śródziemnomorskiej.
Grupa roślin zaliczanych do kserofitów (sucholubnych), przystosowanych do życia w warunkach ograniczonego dostępu do wody. Magazynują duże ilości wody w tkankach i prowadzą oszczędną gospodarkę wodną. Należą do nich min. kaktusy.
Największy odłam Islamu i jednostkowo największy odłam religijny świata (wyprzedzający Katolicyzm). Dominuje w północnej Afryce, południowo-zachodniej i środkowej Azji. Wyróżnia się silnym powiązaniem państwo-kościół.
Istniejący przez pewien czas w przeszłości, olbrzymi obszar lądowy powstały w wyniku połączenia kontynentów znanych współcześnie. Mógł obejmować zarówno wszystkie ziemskie lądy, jak i ich część. Przykładami takich tworów są:
- Kolumbia
- Rodinia
- Pannocja
- Pangea
- Laurazja
- Gondwana
Eksplozja kosmiczna starej gwiazdy i pozostałość po gwieździe, która uległa eksplozji na skutek złożonych procesów.
Skały, które nadają się do gospodarczego wykorzystania, znajdujące się w złożach, z których można je wydobywać. Należą do nich:
- Surowce metaliczne – takie jak np. żelazo, miedź, cynk , ołów, nikiel, boksyty, inne metale, a także złoto, srebro czy platyna.
- Surowce chemiczne – takie jak np. sól kamienna, sól potasowa, siarka, a także: fosforyty, ropa naftowa, węgiel kamienny i brunatny, torf.
- Surowce energetyczne – takie jak np. ropa naftowa, gaz ziemny, uran, torf, węgiel brunatny, węgiel kamienny.
- Surowce skalne– dzielą się na podgrupę surowców budowlanych (żwir, piasek, granit, bazalt, gips, wapień oraz podgrupę surowców szklarskich i ceramicznych (piasek kwarcowy, glina, ił, dolomit).
Jedna z form transportu eolicznego. W toku tego procesu materiał jest trwałe zawieszony w powietrzu i może być transportowany nawet na tysiące kilometrów.
Jest zjawiskiem hydrologicznym, ale wywołują ją procesy meteorologiczne. Oznacza długotrwały brak opadów lub bardzo znaczące zmniejszenie ich ilości w miejscu i czasie, gdzie i kiedy powinny one występować (nie mamy więc suszy na pustyniach, gdzie opady naturalnie nie występują). W przypadku długotrwałej suszy, obniżone zostają także poziomy wód gruntowych. Susze powoduje bezdeszczowa, wyżowa pogoda. Wysokie, a nawet ekstremalne temperatury sprzyjają suszy i potęgują jej skutki, ale nie są bezwzględnym wymogiem jej wystąpienia. Skutki suszy to przede wszystkim trudności w rolnictwie, ale też energetyce i gospodarce komunalnej.
Jeden z rodzajów suszy, okres co najmniej 20 dni bez opadów deszczu z towarzyszącą niską wilgotnością i wysoką temperaturą.
Jeden z rodzajów suszy, przedłużająca się susza atmosferyczna prowadząca do wysuszenia gleb i niedoboru wody dla roślinności, prowadzący do ich więdnięcia.
Jeden z rodzajów suszy, ekstremalnie długa susza, najdłuższy okres bez opadów, prowadzi do tak znacznego obniżenia poziomu wód gruntowych, że wysychają nawet studnie. Jednocześnie dochodzi do znacznego pogorszenia jakości tych wód gruntowych, które wciąż są dostępne. W konsekwencji brakuje wody dla ludności.
Jeden z rodzajów suszy, jeszcze dłuższy niż w przypadku suszy glebowej okres bez opadów, powodujący obniżenie poziomu wód podziemnych, spadek zasilania cieków powierzchniowych i tym samym ich wysychanie.
Trzeci okres Paleozoiku, po Ordowiku a przed Dewonem. Był dużo krótszy od innych okresów (trwał od 444 mln lat do 419 mln lat BP, a więc “tylko” 25 mln lat). Ważniejsze wydarzenia:
- Trwa orogeneza Kaledońska
- Topniejące lądolody z Ordowiku podnoszą poziom morza, który później opada
- Silny wulkanizm
- Zaczyna powstawać superkontynent Laurazja(Ameryka Północna, Europa, większość Azji)
- Intensywny rozwój fauny morskiej – pojawiają się ryby
Fałd tektoniczny o wklęsłym kształcie. W jądrze fałdu są najmłodsze skały, a najstarsze na skrzydłach.
Dział meteorologii zajmujący się prognozowaniem pogody.
To rzeka główna wraz z jej dopływami, ograniczona działem wodnym.
Osad atmosferyczny w postaci lodowych szczotek na przedmiotach, zwłaszcza na drzewach. Powstaje w czasie silnych mrozów, podczas mgły (napływ wilgotnego powietrza). Mgła w ujemnej temperaturze osadza się na drzewach, liniach energetycznych itp.
Technika wydobywania niektórych surowców (zwłaszcza ze złóż niekonwencjonalnych np. gazu z łupków) stosowana w kopalni otworowej. Polega ona na wpompowaniu do odwiertu specjalnej mieszanki (złożonej w przeważającej większości z wody z piaskiem, ale około 2% płynu stanowią różne w tym groźne chemikalia), w celu powiększenia szczelin w skałach i ułatwienia wydostania surowca.
Jedna z form terenu dna oceanicznego. Bezpośrednio graniczy z brzegiem lądu. To przybrzeżne, płytkie strefy dna oceanicznego o głębokości do 200 m.p.p.m. Są częścią bloków kontynentalnych.
Typ wsi z zabudową zlokalizowaną najczęściej po jednej stronie drogi, wzdłuż mniejszych ulic odbiegających prostopadle od głównej drogi. Pola zlokalizowane są w sąsiedztwie domostw, charakteryzuje się wysoką zwartością zabudowy.
Jeden z dwóch parametrów określających położenie dowolnego punktu na Ziemi. To kąt dwuścienny między półpłaszczyzną południka 0°, a półpłaszczyzną południka przechodzącego przez dany punkt na Ziemi. W bardziej potocznym rozumieniu, jest to odległość kątowa punktu od południka 0° po łuku. Długość geograficzną określają południki i wynosi ona między 0° a 180° W (zachód) lub 180°E (wschód).
To krótkotrwałe zjawiska odnoszące się do wiatru, polegające na radykalnym wzroście jego prędkości. Występuje najczęściej nad zbiornikami wodnymi, gdzie odczuwalne mogą być jego skutki. Powstaje na styku mas powietrza o różnej temperaturze, najczęściej przy udziale chmury Cumulonimbus. Ze szkwałem najczęściej współwystępują opady deszczu lub śniegu.
Osad atmosferyczny w postaci kryształków lodu na przedmiotach np. gałęziach drzew. Mechanizm powstawania jest identyczny jak w przypadku rosy, ale ujemna temperatura powoduje powstawanie kryształków lodu.
Wyrobisko górnicze korytarzowe wydrążone najczęściej poziomo (lub pod niewielkim kątem) w zboczu góry, w celu pozyskania zalegającego tam surowca.
Wyrobisko górnicze pionowe lub pochyłe, prowadzące z powierzchni ziemi do podziemnych zasobów surowca i umożliwiającego jego wydobycie.
Technika wydobywania ropy naftowej i gazu ziemnego na powierzchni lądu, polegająca na wykonaniu odwiertu wydobywczego w miejscu występowania surowca.
Drugi, znacznie mniej liczny odłam Islamu. Dominuje w Iranie oraz częściowo w Afganistanie i Iraku (w mniejszym stopniu ma wyznawców także w innych krajach). Wyróżnia się niechętnym stosunkiem do związków państwa (z pewnymi wyjątkami).
Jedna z form terenu w biegu górnym rzeki, rodzaj progu rzecznego łudząco podobnego do katarakty, ale zbudowany ze skał osadowych.
Formalnie grupa etnograficzna ludności polskiej, faktycznie mniejszość etniczna w Polsce, na terenie województw: śląskiego i opolskiego liczącą do około 850 tys. osób; w tej grupie ponad 430 tys. osób deklaruje „narodowość” Śląską jako pierwszą lub jedyną. Ludność ta posługuje się językiem polskim oraz Godką Śląską, będącą formalnie dialektem (gwarą) języka polskiego, ale aspirującą do miana języka regionalnego. Część Ślązaków skupiona wokół Ruchu Autonomii Śląska dąży do przyznania regionowi Śląska autonomii.
Stały opad atmosferyczny, powstający w warunkach ujemnej temperatury.
Matematyczny, uśredniony opis pochyłości wzniesienia, obliczany jako różnica wysokości między dwoma punktami badanego odcinka, podzielona przez odległość rzeczywistą między tymi punktami i pomnożona przez 100 lub 1000 (w zależności od potrzeby podania wyniku w % lub ‰). Uzyskany wynik informuje nas, o jaką część całości obniża się teren w miarę przemieszczania się z punktu położonego wyżej do punktu położonego niżej na każde 100 lub 1000 metrów (w zależności od przyjętego wzoru).
Matematyczna średnia wynagrodzeń w gospodarce zliczana na podstawie kwot wypłacanych wszystkim pracującym.
Teoretyczny średni wiek życia kobiety lub mężczyzny, prognozowany dla niej w momencie urodzenia.
Jeden z dwunastu głównych makroregionów rolniczych. Obejmuje obszary Azji wschodniej – Chin, Mongolii i Korei Północnej. Warunki rozwoju rolnictwa są przeciętne i silnie uzależnione od cyrkulacji monsunowej. Rolnictwo w przeważającej części oparte jest na intensywnej pracochłonnej uprawie ryżu w małych i średnich gospodarstwach rodzinnych lub państwowych nastawionych na samozaopatrzenie. Oprócz ryżu występuje uprawa zbóż i ziemniaków. W hodowli dominującą rolę odgrywa trzoda chlewna, w mniejszym stopniu inne zwierzęta. Zatrudnienie w rolnictwie jest wysokie, a towarowość niewielka.
Jeden z dwunastu głównych makroregionów rolniczych. Obejmuje kraje Europy środkowo-wschodniej oraz południowo-wschodniej. Warunki przyrodnicze rozwoju rolnictwa są przeciętne. Rozwija się rolnictwo intensywne kapitałochłonne (z dużą mechanizacją, ale ograniczoną chemizacją), duży jest także udział gospodarstw tradycyjnych. Gospodarstwa są średnie lub małe. Występuje sadownictwo. Dużą rolę odgrywa hodowla trzody chlewnej i drobiu, w uprawach przeważają zboża i ziemniaki oraz rośliny przemysłowe. Zatrudnienie w rolnictwie jest średnie i malejące, towarowość jest średnia.
Porozumienie gospodarcze tworzące strefę wolnego handlu w krajach: Albanii, Bośni i Hercegowinie, Czarnogórze, Macedonii Północnej, Mołdawii, Serbii i Kosowie. Pierwotnie porozumienie obejmowało Polskę, Czechosłowację (a potem Czechy i Słowację) oraz Węgry. Państwa opuszczają porozumienie z chwilą wejścia do Unii Europejskiej.
Jeden z dwunastu głównych makroregionów rolniczych. Obejmuje kraje Afryki środkowej i południowej. Warunki rozwoju rolnictwa są silnie zróżnicowane, ale z reguły bardzo niekorzystne. Rolnictwo ma w przeważającej części charakter ekstensywny pracochłonny, z dominacją małych gospodarstw rodzinnych (wyjątek – RPA oraz obszary plantacji w zachodniej i wschodniej Afryce). W chowie zwierząt (głównie bydła, kóz i owiec) przeważa pasterstwo koczownicze. Zatrudnienie w rolnictwie jest bardzo wysokie, a towarowość (za wyjątkiem RPA i plantacji) bardzo niska.
Środowisko naturalne przekształcone przez człowieka (wszystkie efekty jego działalności, a więc cała wytworzona kultura), czyli poddane tzw. procesowi antropopresji (presji, nacisku na środowisko przyrodnicze).
Całe środowisko, stanowiące zarówno elementy środowiska przyrodniczego jak i środowiska antropogenicznego, połączenie wytworów natury z kulturą stworzoną przez człowieka.
Wszelkie wytwory natury. Obejmuje przyrodę ożywioną – biotyczną (faunę i florę) oraz tzw. “martwą naturę” – abiotyczną (elementy atmosfery, hydrosfery, pedosfery i litosfery).
Jeden z dwunastu głównych makroregionów rolniczych. Obejmuje kraje basenu Morza Śródziemnego. Warunki przyrodnicze rozwoju rolnictwa są dość korzystne. Rozwija się przeważnie rolnictwo intensywne kapitałochłonne. Gospodarstwa są zwykle średniej wielkości. Bardzo duża rolę odgrywa sadownictwo cytrusów i winorośli oraz uprawa oliwek i niektórych warzyw. W hodowli pojawiają się kozy i owce (warunki górskie). Zatrudnienie w rolnictwie jest przeważnie niskie, a towarowość wysoka.
Organizacja powstała w 1995 r. i zrzesza obecnie 164 kraje członkowskie (w tym Polskę) oraz kolejnych kilkanaście państw-obserwatorów. Celem organizacji jest przede wszystkim liberalizacja prawa handlowego i promocja wolnego handlu w miejsce protekcjonizmu oraz rozwiązywanie konfliktów handlowych między państwami.
Organizacja wyspecjalizowana ONZ, zajmująca się kwestiami związanymi z turystyką, m.in. statystykami ruchu turystycznego z siedzibą w Madrycie. Utworzona w 1975 r. zrzesza 159 państw.
Jeden z 23 Parków Narodowych w Polsce. Utworzony w 1950 r. Zajmuje powierzchnię 76,2 km2 na terenie województwa świętokrzyskiego, w Górach Świętokrzyskich. Chroni krajobraz gór niskich. Jego symbolem jest jeleń.