Powrót do słownika (kliknij aby powrócić)
Zapoznaj się z definicjami poniżej lub wybierz inną literę. Aby szybko znaleźć pojęcie użyj komendy „ctrl + f” lub opcji „znajdź” w swojej przeglądarce. Aktualnie w tej sekcji znajduje się 61 definicji.
Pojęcia (kliknij, aby wyświetlić definicję):
Dziedzina usług finansowych, obejmuje szereg różnego rodzaju czynności, związanych z zapewnieniem klientom zabezpieczenia finansowego, na wypadek określonych zdarzeń. Towarzystwa ubezpieczeniowe finansują odszkodowania wypłacane klientom z płaconych przez nie składek.
Niski poziom życia wynikający z braku wystarczających środków finansowych, które pozwoliłyby na zaspokojenie potrzeb życiowych.
Obejmuje osoby znajdujące się poniżej kryterium minimum egzystencji, tj. nieposiadające wystarczających środków finansowych pozwalających na realizację najbardziej niezbędnych potrzeb życiowych.
Ruch ludności podobny do migracji (zwłaszcza ekonomicznej), ale nie mający całkowicie dobrowolnego charakteru. Najczęściej wymuszony jest sytuacją życiową – klęską żywiołową, wojną lub prześladowaniem. Polega na udaniu się do innego kraju w celu uzyskania tam schronienia.
Akt prawa miejscowego, do którego uchwalenia kompetencja posiada rada gminy. Dokument pozwala władzom miast i gmin na regulowanie wyglądu (parametrów) obiektów takich jak: “mała architektura” (np. ławki i kosze na śmieci), ogrodzenia posesji, tablice reklamowe i urządzenia reklamowe oraz czynić ustalenia szczegółowe dla wybranych obszarów.
Inaczej wadi. Sucha dolina rzeczna, które wypełnia się wodą tylko w porze deszczowej (w przypadku rzek okresowych) lub po gwałtownych opadach (w przypadku rzek epizodycznych)
Część pola pozostawiona odłogiem w celu regeneracji biologicznej wartości gleby. Znajduje zastosowanie w dwupolówce i trójpolówce.
Miejsce, gdzie rzeka kończy swój bieg uchodząc (wpadając) do morza lub jeziora, albo do innej rzeki (stając się wtedy jej dopływem).
Rozkład ciśnienia atmosferycznego nad ziemią odbiegający od średniej wartości. Należą do nich ośrodki wysokiego ciśnienia (wyże), ośrodki niskiego ciśnienia (niże) oraz bardziej złożone układy: zatoka niskiego ciśnienia, klin wysokiego ciśnienia, siodło baryczne.
Jedna z cech fizycznych minerałów. Obejmuje kształt i wielkość kryształów oraz sposób ułożenia kryształów budujących minerał – według różnych klas symetrii.
System, w którym planety i inne ciała niebieskie krążą wokół gwiazdy. Szczególnym układem planetarnym jest Układ Słoneczny.
Inaczej układ urbanistyczny, sposób zagospodarowania przestrzeni (miejskiej lub wiejskiej) obejmujący zwłaszcza rodzaj zabudowy i rozmieszczenie ciągów komunikacyjnych.
To system planetarny obejmujący Słońce, 8 planet (w tym Ziemię) oraz planety karłowate, księżyce, planetoidy i inne ciała niebieskie, poruszające się po orbitach wokół gwiazdy – Słońca. Układ Słoneczny porusza się wokół centrum galaktyki Drogi Mlecznej.
Układ współrzędnych, w którym oś główną stanowi lokalny kierunek pionu, a płaszczyzną jest płaszczyzna horyzontu. Biegunami układu są zenit i nadir. Ich położenie na sferze niebieskiej zależy od współrzędnych geograficznych obserwatora oraz momentu obserwacji, więc współrzędne horyzontalne opisują chwilowe położenie ciała niebieskiego.
Typ wsi podobny do łańcuchówki, w której domy zbudowane są wzdłuż jednej głównej drogi z przyporządkowanymi do nich polami, ale bez fragmentów lasów oraz z gęstszą niż w przypadku łańcuchówki zabudową.
Międzynarodowa organizacja polityczna (w dalszej kolejności także militarna i gospodarcza), zrzeszająca wszystkie kraje Afryki. Organizacja ma szereg zadań min. promocję demokracji, wspieranie rozwoju gospodarczego i walki z biedą, ale też dążenia do integracji politycznej na wzór Unii Europejskiej – z utworzeniem wspólnego parlamentu i przyjęciem wspólnej waluty.
Wielonarodowa wspólnota polityczna i gospodarcza, organizacja międzynarodowa budowana stopniowo po II Wojnie Światowej w celu zagwarantowania pokoju i przyspieszenia rozwoju gospodarczego przez państwa Europejskie, obecnie zrzeszająca 27 członków. Posiada wspólnotowe ciała decyzyjne i rynek wewnętrzny oparty na 4 filarach swobodnego przepływu: osób, towarów, usług i kapitału.
Część ziemi na określonym terytorium przeznaczona pod wieloletnie sady i plantacje.
Jedna z form ruchu wody morskiej, przeciwieństwo downwellingu. oznacza wynurzanie się wód głębinowych w wyniku zmiany położenia powierzchniowej warstwy wody morskiej – która może być następstwem wiatru (zwłaszcza pasatów) – takie zjawisko nazywamy upwellingiem przybrzeżnym lub rozbieżnego (dywergentnego) ruchu prądów morskich w strefie równikowej – takie zjawisko nazywamy upwellingiem równikowym.
Jeden z dwóch rodzajów upwellingu, jest skutkiem przemieszczania powierzchniowej warstwy wód morskich przez wiatry (zwłaszcza przez pasaty) wiejące wzdłuż brzegu, w kierunku przeciwnym do brzegu, ze względu na oddziaływanie siły Coriolisa. Odsuwana od brzegu warstwa powierzchniowa umożliwia wynurzenie się zalegających głębiej warstw wody.
Jeden z dwóch rodzajów upwellingu, jest spowodowany rozbieżnym (dywergentnym) ruchem dwóch prądów morskich w strefie międzyzwrotnikowej – Prądu Północnorównikowego i Prądu Południoworównikowego. Przemieszczające się w przeciwnych kierunkach prądy powodują odpływ wód w okolicy równika, co umożliwia wynurzenie się głębokich warstw wód oceanicznych.
Siódma planeta od Słońca (2871 mln km odległości od Słońca). Był pierwszą planeta odkrytą przy użyciu teleskopu (wszystkie bliższe słońcu odkryto gołym okiem). Na tle innych planet wyróżnia się osią obrotu, która jest silnie nachylona. To powoduje, że bieguny planety leżą tam, gdzie równik na pozostałych planetach. Ostatnie badania dowodzą, że wiatry na Uranie mogą sięgać nawet 900 km/h. Charakterystyczny kolor zawdzięcza dużej ilości metanu w atmosferze.
Jeden z wykorzystywanych surowców energetycznych na świecie. To pierwiastek promieniotwórczy wykorzystywany do produkcji energii w elektrowniach jądrowych. Jest paliwem o najwyższej kaloryczności na świecie równej według różnych źródeł między 12,5-20 miliardów kcal (odpowiednik 2 500 000 kg węgla lub prawie 2 000 000 kg produktów naftowych). Światowe wydobycie w 2019 r. wynosiło 53 500 ton.
Proces rozwoju miast, zachodzący na kilku płaszczyznach i w różnych fazach. Potocznie nazywany także „umiastowieniem”. Zasadniczo polega na przekształcaniu wsi w miasta oraz rozroście miast istniejących.
Jedna z czterech płaszczyzn urbanizacji, polega na wzroście liczby ludności miast i tym samym odsetka ludności miejskiej. Jej przyczynami mogą być: duży przyrost naturalny w miastach, migracje ze wsi do miast lub przekształcanie wsi w miasta.
Jedna z czterech płaszczyzn urbanizacji, polega na podejmowaniu się przez ludność wiejską pracy w zawodach i branżach typowo miejskich, przede wszystkim w przemyśle i usługach (w branży pozarolniczej).
Jedna z czterech płaszczyzn urbanizacji, polega na fizycznych powiększaniu się przestrzeni miast (np. poprzez przyłączanie do miasta okolicznych terenów wiejskich) oraz przekształcaniu krajobrazu wiejskiego w miejski. Obejmuje także tworzenie nowych miast.
Jedna z czterech płaszczyzn urbanizacji, polega na przyjmowaniu przez ludność wiejską “miejskiego stylu życia” i porzucaniu zachowań typowych dla wsi.
Proces przekształcania krajobrazów miast i wsi poprzez pojawianie się znacznej liczby obiektów wykorzystywanych turystycznie m.in. bazy noclegowej, bazy gastronomicznej oraz infrastruktury turystycznej, a także towarzyszącej jej infrastruktury transportu.
Jedna z czterech głównych faz urbanizacji, pierwsza z nich. Zachodzi najczęściej na skutek intensywnej industrializacji i związanego z tym rozwoju znacznej liczby miejsc pracy w mieście. Faza ta charakteryzuje się gwałtownym wzrostem zaludnienia całego miasta, a zwłaszcza centrum.
Wartość produkcyjna gleby przy jej wykorzystaniu rolniczym, która może być zwiększana za pomocą zabiegów agrotechnicznych (nawożenia, melioracji, środków ochrony) mierzona poziomem plonów.
Struktura, o charakterze deformacji nieciągłej, powstała w wyniku rozerwania warstw skalnych i ich przesunięcia wzdłuż powstałej powierzchni.
Powierzchnia spękań i przesunięć warstw skalnych, na granicy przesuwczej (transformującej) dwóch płyt tektonicznych.
Trzeci sektor gospodarczy, obejmuje działalność prowadzącą do powstawania indywidualnych, niepowtarzalnych dóbr przeznaczonych dla konkretnego odbiorcy, których konsumpcja ma charakter natychmiastowy, a magazynowanie jest bezcelowe lub niemożliwe. Obejmuje zarówno towary jak i dobra niematerialne.
Jeden z podtypów usług dzielonych według kryterium usługobiorcy; gdy odbiorcą usługi jest zorganizowana działalność gospodarcza.
Jeden z podtypów usług dzielonych według kryterium usługobiorcy; gdy odbiorcą usługi jest osoba prywatna.
Rodzaj usług, najczęściej niematerialnych, polegający na dostarczaniu wiedzy i umożliwiający zdobycie wykształcenia. Najczęściej świadczone są przez podmioty zorganizowane – szkoły i zatrudnionych w nich nauczycieli.
Rodzaj usług niematerialnych, polegający na sprzedaży innych usług oraz dóbr materialnych klientom. Realizowane są najczęściej w obiektach handlowych (indywidualnych sklepach, domach towarowych, galeriach lub w formie sprzedaży na odległość np. przez Internet).
Jeden z podtypów usług dzielonych według kryterium PKWiU; wszelkie czynności związane bezpośrednio lub pośrednio z zaspokojeniem potrzeb ludności.
Jeden z podtypów usług dzielonych według kryterium charakteru; prowadzące wprost do wytworzenia nowego fizycznego wyrobu lub udoskonalające, albo zmieniające dobro istniejące.
Jeden z podtypów usług dzielonych według kryterium charakteru; w wyniku których nie powstaje fizycznie istniejący produkt, a ich zmaterializowanie nie jest możliwe.
Jeden z podtypów usług dzielonych według kryterium PKWiU; czynności zaspokajające potrzeby porządkowo-organizacyjne gospodarki narodowej i społeczeństwa jako całości.
Jeden z podtypów usług dzielonych według kryterium stopnia rozwoju społeczno-gospodarczego; zaspokajające elementarne, najbardziej niezbędne potrzeby człowieka. Należą do nich m.in. usługi handlu i napraw, podstawowa edukacja i ochrona zdrowia, transport, podstawowe usługi publiczne.
Jeden z podtypów usług dzielonych według kryterium PKWiU; czynności będące współdziałaniem w procesie produkcji, ale nietworzące bezpośrednio nowych dóbr, wykonywane przez jedną jednostkę gospodarczą na zlecenie innej jednostki gospodarczej.
Jeden z podtypów usług dzielonych według kryterium usługodawcy; świadczone przez osoby fizyczne i przedsiębiorstwa.
Jeden z podtypów usług dzielonych według kryterium usługodawcy; świadczone przez władze centralne lub samorządowe i utworzone przez nie podmioty.
Rodzaj usług niematerialnych, polegający na dostarczaniu elementów rozrywki z zakresu sportu i wypoczynku, obejmujących aktywność fizyczną i umysłową. Do ich świadczenia najczęściej niezbędna jest odpowiednia infrastruktura techniczna obejmująca m.in. obiekty sportowe i ich wyposażenie.
Jeden z podtypów usług dzielonych według kryterium stopnia rozwoju społeczno-gospodarczego; zaspokajają potrzeby bardziej wysublimowane, nie mające charakteru niezbędnego dla życia. Należą do nich m.in. usługi wyższej edukacji i nauki, kultury, rozrywki, finansów i usługi związane z informacją.
Rodzaj usług, najczęściej niematerialnych, polegający na świadczeniu leczenia (w tym ambulatoryjnego w przychodniach i hospitalizacji w szpitalach) lub profilaktyki zdrowia albo działań rehabilitacyjnych oraz konsultacji (lekarskich, pielęgniarskich, położniczych i innych specjalistycznych).
Ustalona przez Sejm w Ustawie o pomocy społecznej wartość środków finansowych, poniżej której osoba zyskuje uprawnienie do skorzystania z pomocy społecznej państwa.
Typowy dla danej rzeki rytm wahań poziomu wody w rzece, mierzonej na podstawie wielkości przepływu lub stanu wody. Okresy zwiększenia ilości wody w rzece nazywamy wezbraniami (które mogą także prowadzić do powodzi), z kolei okresy obniżenia poziomu wody to niżówki.
Nazwy ustrojów odnoszą się do sposobu zasilania rzek. Ustroje dzielą się na proste (deszczowe, śnieżne, lodowcowe) i złożone (np. deszczowo-śnieżne, śnieżno-deszczowe i inne).
Jeden z rodzajów wietrzenia chemicznego, proces reakcji niektórych minerałów z tlenem, zwłaszcza związków żelaza. W wyniku procesu powstają nowe minerały albo w istotny sposób zmieniają się ich właściwości np. barwa, która najczęściej zmienia się na czerwoną.
Jedna z form krasu powierzchniowego, większe zagłębienie terenu powstałe na skutek połączenia się kilku lejków krasowych.
Jeden z rodzajów wietrzenia chemicznego, obejmuje skały wapienne, które w wyniku rozpuszczania dwutlenku węgla w wodzie (kwas węglanowy) są niszczone. Szczególnie istotnym przykładem tego rodzaju wietrzenia jest krasowienie czyli rozpuszczanie skał wapiennych prowadzące do powstawania specyficznych form terenu (omówione w osobnym temacie).
Jeden z rodzajów wietrzenia chemicznego, proces łączenia się minerałów z wodą, prowadzący do ich przeobrażenia (z bezwodnego minerału w uwodniony). Przykładami jest przejście anhydrytu w gips czy hematytu w żółty limonit.
Poparcie innych państw dla decyzji o niepodległości określonego podmiotu, wyrażone najczęściej w formie jednostronnej deklaracji państwa udzielającego uznania.
Jedna z indywidualnych form ochrony przyrody w Polsce. Obejmuje zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej – naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania. Obecnie (2021) wyznaczono 7670 użytków.
Tereny przeznaczone do wykorzystania rolniczego, obejmujące: grunty orne, użytki zielone (łąki i pastwiska) oraz uprawy trwałe.
Jeden z rodzajów użytków (gruntów) rolnych, część ziemi na określonym terytorium przeznaczona pod chów zwierząt jako łąki i pastwiska.
Sposób zagospodarowania przestrzennego gruntów występujących na danym obszarze. Wśród kierunków zagospodarowania wyróżnia się: grunty rolne, grunty leśne, grunty zabudowane i zurbanizowane, tereny komunikacyjne, użytki ekologiczne, grunty pod wodami i tereny różne.
Grupa roślin, które podlegają bezpośredniej konsumpcji, ale nie niosą za sobą żadnych wartości odżywczych, a ich spożywanie odbywa się w celu poprawy nastroju lub pobudzenia.